14-ma’ruza. Metallar korroziyasi. Ularning turlari reja: Metallar karroziyasi va ularning turlari

---

14-MA’RUZA. METALLAR KORROZIYASI. ULARNING TURLARI
Reja:
1. Metallar karroziyasi va ularning turlari.
2. Metallarni korroziyadan himoyalash usullari.
Tayanch so’zlar: 
korroziya, elektrokimyoviy korroziya, kimyoviy korroziya, 
Metallarni korroziyadan himoyalash usullari.
O ’quv mashg'ulotining maqsadi: 
talabalarga metallar korroziyasi va undan 
saqlanish usullari haqida m a'lumot berish.
Kimyoviy korroziya
Metall atrofidagi muhit bilan kimyoviy reaksiyaga kirishib, elektr toki hosil 
qilmay oksidlanishiga kimyoviy korroziya_deyiladi.
Metallarning kimyoviy yemirilishiga 
о
НЬ keladigan muhit agressiv muhit 
deyiladi. Agressiv muhitga: havo yonishi natijasida hosil bo'lgan gazlar, tarkibida 
oltingugurt bo'lgan benzin va boshqalar misol bo'la oladi.
Kimyoviy korroziya o 'z navbatida gazli va suyuqli korroziyaga ajraladi:
a) 
Gazli kimyoviy korroziyada gazlar havo kislorodi ko'mirning yonish 
mahsulotlari bilan oksidlanadi. Korroziya jarayoni uy yoki yuqori haroratda borishi 
mumkin. Gazli muhitda past harorati borishi mumkin. Gazli muhitda past haroratda 
korroziya metall yuzasiga yutilishi - xemosorbsiya yotadi. Bunda ko'p metallarda 
juda ingichka metall oksid pardasi hosil bo'ladi va bu plyonka metallni keyingi 
oksidlanishidan saqlaydi.
Nikel, xrom, mis va shunga o'xshash metallarda juda ingichka bo'lib metallni 
tashqi ko'rinishini o'zgartirmaydi. Bunday pardalarning qalinligi tahminan 10 - 15 
A° bo'ladi. Pardalar qalinligi 50 - 100 va undan ortiq angestrem bo'lganda 
metallning tashqi ko'rinishi o'zgaradi, ya'ni metall o'ziga xos yaltiroqlikni yo'qotadi. 
Magniy, alyuminiy, qo'rg'oshinlarda hosil bo'lgan oksid pardaning qalinligi 200 -
400 A° ga boradi, shuning uchun bu metall ular oksidlarining rangini egallaydi. 
Oksid pardaning qalinligi harorat ko'tarilishi bilan ortadi.
Oksid pardalarini himoya qilish xossasi metall va pardaning tuzilishiga bog'liq. 
Masalan, suvsiz temir (3) oksidi Fe2O3 temirning o'ziga o'xshash kub tuzilishiga ega. 
Shuning uchun u temirni keyingi korroziyadan saqlay oladi, lekin nam havoda hosil 
bo'lgan zang temir oksidining gidratidan Fe2O3-H2O iboratdir, va rombik tuzilishga 
ega. Temir zangining kristall panjaralarida mana bunday farq temirni keyingi 
emirilishida saqlay olmaydi.
Atmosfera sharoitida korroziya jarayonining davom yetishi hosil bo'lgan oksid 
mahsulotlarining xossalariga bogliq bo'ladi. Masalan ruh o'zining kuchlanishi 
qatorida joylanishiga qarab temirga nisbatan ancha aktiv, shuning uchun ham u 
havoda temirga nisbatan yengil oksidlanishi kerak. Haqiqatan ham shunday bo'ladi,
110

---

lekin amalda temirni zanglashdan saqlash uchun rux bilan qoplaydilar. Chunki 
rnhlangan temir atmosfera sharoitida korroziyaga chidamli. Bu esa ruh oksidining 
ZnO metall yuzasini tashqi muhitdan germetik qoplash bilan tushuntiriladi.
Zich himoya oksid pardani temirdan ham past jarayonida hosil qilish mumkin. 
Buning uchun temirga kuchli oksidlovchilar (masalan nitrat kislotasi) ta'sir ettiriladi. 
Natijada temir passivlashadi. Passivlangan temir suyultirilgan azot kislotasi bilan 
reaksiyaga kirishmaydi. Xuddi shunday Al, Cr, Ti, zanglamaydigan po'latni 
passivlash mumkin. Kimyoviy suyuqlik ishtirokidagi korroziya - tok o'tkazmaydigan 
suyuq muhitdagi metall korroziyasi. Neft, benzin, kerosin, moylovchi yog'lar 
ishtirokida kimyoviy korroziya kuchayadi.