chiqishda foydalaniladi. Yetishtiriladigan
har bir ekin turiga, ularni yetishtirish texnologiyalariga mos holda qishloq xo‘jaligi ekinlarini parvarishlash va mahsulot yetishtirish bo‘yicha namunaviy texnologik kartalar ishlab chiqiladi
Ushbu texnologik kartalar ilmiy-tadqiqot institutlari va joylardagi tajribali mutaxassislar tomonidan har 5 yilda yangilanib, unda so‘nggi yillarda mamlakatimiz qishloq xo‘jaligi mashinasozligi korxonalarida ishlab chiqarilayotgan,
shuningdek, xorijiy davlatlardan olib kelinayotgan traktorlar hamda qishloq xo‘jaligi mashinalaridan unumli foydalanishga katta e’tibor beriladi.
2.3. Ishlab chiqarish jarayonlarini samarali tashkil etishda
namunaviy texnologik kartalarning ahamiyati
Texnologik kartalar tuzishdan maqsad: 1) mintaqalarni o‘ziga xos tuproq-iqlim sharoitlarini hisobga olgan holda ilg‘or agrotadbirlar va mashinalar tizimidan samarali foydalanib, ekinlar yetishtirish jarayonining mexanizsiyalash
darajasini oshirish; 2) mehnat va moddiy resurslardan unumli foydalanish; 3) mahsulot yetishtirishda ishchi kuchi, yoqilg‘i, mineral o‘g‘itlar va mexanizasiya sarflarini qisqartirish; 4) mahsulot tannarxini kamaytirish maqsadida foydalanadigan texnika va jihozlarni arzonroq
turlari bilan almashtirish; 5) bir yurishda bir necha turdagi ishlarni bajaradigan qurama (aralash) agregatlardan keng foydalanishdan iborat.
Texnologik kartalar agronomiya, muxandislik, iqtisodiy va tashkiliy yo‘nalishlar bo‘yicha aniq tavsiyalardan tuzilgan rejali xujjat hisoblanadi.
Texnologik xaritalar namunaviy bo‘lganligi uchun har bir fermer xo‘jaligi o‘zining biznes-rejasini tuzishdan oldin ushbu texnologik kartalar asosida hududning tuproq-iqlim sharoitini hisobga olgan holda ekiladigan har bir ekin turi uchun amaliy texnologik kartalar tuzib chiqishlari hamda qaysi mintaqaga to‘g‘ri kelishi, hosildorlikni kanchalik bo‘lishiga qarab sarf xarajatlarni hisoblashlari kerak.
Paxta yetishtirish uchun respublikamiz hududlari 3 ta mintaqaga bo‘lingan.
Birinchi mintaqaga sathi sezilarli darajadagi qiyaliklardan iborat, yog‘ingarchilik nisbatan ko‘p bo‘lib, chigitnituproqning tabiiy namiga undirib olish imkonini beradigan tog‘ oldi yerlar – Farg‘ona vodiysi,
Qashqadaryo, Samarqand, Jizzax,
Surxondaryo, Namangan va Toshkent viloyatlarining tog‘ oldi tumanlari kiradi.
Ikkinchi mintaqa kiyaligi unchalik sezilarli bo‘lmagan, yog‘ingarchiliklar kamroq, chigitni tuproqning tabiiy namiga undirib olish imkoniyatini bermaydigan va nam to‘plash suvi berishni taqazo etadigan tog‘ oldi yerlardan iborat. Bu mintaqaga Farg‘ona vodiysining asosiy tumanlari, Andijon, Surxondaryo, Namangan, Navoiy, Jizzax, Qashqadaryo, Samarqand viloyatlarining bir qator tumanlari kiradi.
Uchinchi mintaqa sahni bir oz qiya bo‘lgan, tuprog‘i turli darajada sho‘rlangan, ekishdan oldin sho‘r yuvish talab etiladigan maydonlarni o‘z ichiga oladi. Bu mintaqaga Qaraqalpog‘iston Respublikasi, Xorazm, Sirdaryo va Buxoro viloyatlarining
barcha tumanlari hamda Andijon, Toshkent, Jizzax, Samarqand, Navoiy, Surxondaryo va Qashqadaryo viloyatlarining qolgan tumanlari kiradi.
Bundan tashqari xo‘jalikning sharoitini hisobga olgan holdachigitni qator orasi 90 sm va 60 sm, plenka ostiga yoki qo‘shqator qilib ekiladigan texnologik kartalar hamda barcha qishloq xo‘jaligi ekinlarini ekish uchun mos holda namunaviy texnologik kartalardan foydalanish zarur.
Fermer va dehqon xo‘jaliklarida yerdan foydalanishning o‘ziga xos hususiyatlari, ya’ni,
ekin maydonlarining kichikligi, dala atrofiga daraxtlar ekilganligi, dala shaklining murakkabligi, agregatlar ishiga halaqit beruvchi to‘siqlarni mavjudligi ish unumini pasayishiga va yoqilg‘i sarfini oshishiga olib keladigan omillar hisoblanadi.Shuning uchun amaliy texnologik kartalarni tuzishda xo‘jalik joylashgan hududda yuqorida ko‘rsatib o‘tilgan omillarning mavjudligini hisobga olgan holda mashinalarning ish unumini aniqlashda ushbu omillarning ta’sirini e’tiborga oladigan maxsus tuzatish koeffisiyentlaridan foydalaniladi.
Tavsiyaviy xulosa:Qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini yetishtirish bo‘yicha tuzilgan texnologik kartalar fermer xo‘jaliklarining biznesrejasini tuzishda asosiy xujjat hisoblanadi. Shuning uchun har bir fermer xo‘jaligida uchun amaliy texnologik kartalarni tuzishda ekin maydonlarining o‘lchami, uning tuproq - iqlim sharoitini hisobga olish maqsadga muvofiq hisoblanadi.