3 amaliy mashulot baxtsiz hodisalarni tahlil qilish usullari bilan tani-shish va baxtsiz hodisalar ko‘rsatkichlarini hisoblash

3 - AMALIY MASHULOT
BAXTSIZ HODISALARNI TAHLIL QILISH USULLARI BiLAN TANI-SHISH VA BAXTSIZ HODISALAR KO‘RSATKICHLARINI HISOBLASH
Mashg‘ulotning maqsadi: Ishlab chiqarishda sodir bo‘lgan baxtsiz hodisalar ko‘rsatkichlarini hisoblash.
Baxtsiz hodisalar sabablarini aniqlashda quyidagi usullardan foydalaniladi.

1. 
   Statistik usul baxtsiz hodisalarning (jarohatlarning) soni va dinamikasini son jihatdan o‘rganadi. Bu usul jarohatlanishlar chastotasi koeffisienti va takroriyligini og‘irlik hamda statistik – matematik tahlil qilishga asoslangan.
   

Baxtsiz hodisalardagi jarohatlanishlar darajasi ko‘rsatkichi har 1000 ishchiga to‘g‘ri keladigan shikastlanishning o‘rtacha soni bilan ifodalanadi:
K_ch=1000•N/S_i (1)
bu yerda: Kch–jarohatlanishlar chastota koeffisienti; N– muayyan davr ichidagi shikastlanishlar soni yoki baxtsiz hodisa tufayli ish qobiliyatini yo‘qotgan va halok bo‘lgan ishchilar soni (oy, chorak, yarim yil, yil); S_i - ishchilarning umumiy soni.
Jarohatlanishlarning takrorlanish (chastota) koeffisienti har 1000 ishchiga to‘g‘ri keladigan baxtsiz hodisalar sonini bildiradi xolos, jarohatlanishlarni qay darajada og‘irligini bildirmaydi. Shuning uchun, baxtsiz hodisalardagi jarohatlanishlar darajasi ko‘rsatkichi har 1000 kishiga nisbatan aniqlanadi va K_t-og‘irlik koeffisientidan foydalaniladi.
Jarohatlanishning og‘irlik koeffisienti har bir baxtsiz hodisa natijasida qancha ish kuni yo‘qotilishini bildiradi:
K_t= D/n (2)
bu yerda: K_t-og‘irlik koeffisienti; D–yo‘qotilgan ish kunlari yig‘indisi; n–shu davr ichida sodir bo‘lgan baxtsiz xodisalarda shikastlangan shaxslar soni. Bu parametrlar orqali 1000ta ishchiga to‘g‘ri keladigan ishga layoqatsizlik kunlarini belgilovchi umumiy jarohatlanishlar ko‘rsatkichini aniqlash mumkin:
K_um = K_ch/ K_t (3)

2. 
   Iqtisodiy usul. Mehnat muhofazasi bo‘yicha tadbirlarni tadbiq etish va ularni yaratishda iqtisodiy samaradorlik, sarf-xarajatini bilish uchun jarohatlanish keltirgan iqtisodiy zarar (ziyon) aniqlanadi. Lekin bu uslub jarohatlanish sabablarini aniqlay olmaydi. U qo‘shimcha uslub hisoblanadi.
   
3. 
   Birinchi iqtisodiy ko‘rsatkich bu mehnatga layoqatsizlik darajasidir:
   

Y= (4)
Bu yerda: T₁ – bir yildagi kasallik varaqalari bo‘yicha mehnatga layoqatsizlik kunlari soni;
T₂ – bir yildagi me’yoriy ishga qo‘yilish soni.
Vaqtinchalik va uzoq mehnatga layoqatsizlik natijasidagi iqtisodiy yo‘qotishlar mahsus usulda hisoblanadi.
Korxonaning baxtsiz hodisalardan iqtisodiy yo‘qotish qo‘yidagicha aniqlanadi:
U = (0,6 N + 1,28 D ) b+8 N (5)
Bu yerda: U – bir yildagi iqtisodiy yo‘qotish, so‘m;