3-mavzu. Tarixiy jarayonda jamiyatning madaniy va mahnaviy qadriyatlari. Jamiyat va tarix falsafasi. Reja

Ijtimoiy ishlab chiqarish – vaqtda davom etadigan va vaqti-vaqti bilan takrorlanadigan jarayon (takroriy ishlab chiqarish). Ayni vaqtda u o’zgaruvchanlikni, muayyan ijtimoiy dinamikani (ya’ni sof ishlab chiqarishni) o’z ichiga oladi. Ko’rsatilgan omillarning birligi, bir tomondan, an’ana, ijtimoiy merosga, boshqa tomondan esa, amaliy va ma’naviy tajribaning oshishi va to’planishiga asoslanadi. Ijtimoiy dinamika, jamiyatning rivojlanishi ishlab chiqarishda va odamlar xulq-atvorini boshqarishda to’plangan tajribani saqlash va kelgusi avlodlarga qoldirish usullarini takomillashtirish bilan ta’minlanadi. Tajribani baham ko’rishning muhim vositalari – til, namoyish etish, o’rnak ko’rsatish va eng muhimi – tajribani o’zlashtirayotgan odam qaysi xalq vorisi bo’lsa, shu xalqning ijtimoiy boyligi va madaniy mulki hisoblanadi.
Keng ma’noda ijtimoiy ishlab chiqarish – ijtimoiy hayotning barcha elementlarini o’z ichiga oluvchi serqirra jarayon. Unga odamlarning ko’payishi; moddiy ishlab chiqarish, ya’ni odamlar hayotini saqlash va quvvatlashning moddiy omillarini yaratish; ma’naviy ishlab chiqarish, ya’ni bilim, tajriba, qadriyatlarni yaratish; odamlarni boshqarish, ular faoliyatining muvofiqligini, jamiyatning yaxlitligi va uyushqoqligini ta’minlash kabilar kiradi. Ijtimoiy ishlab chiqarish –jamoaning ishi. Ayni shu sababli u ijtimoiy hayotning har bir elementiga xos bo’lgan munosabatlar tizimini o’z ichiga oladi. Ularning asosiylari – oila-ro’zg’or, ishlab chiqarish munosabatlari, ijtimoiy, ma’naviy (mafkuraviy), siyosiy munosabatlardir. Ijtimoiy hayot murakkablashuviga qarab jamiyatda tabaqalanish va mehnat taqsimoti kuchayib boradi. Natijada jamiyatning nisbatan mustaqil bo’lgan alohida muhim kichik tizimlari vujudga keladi. Bu kichik tizimlarning har biri butun ijtimoiy organizm uchun muhim bo’lgan funksiyalarni bajaradi. Jamiyatning muhim kichik tizimlari: iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy, ma’naviy kichik tizimlardir.
Individual ijtimoiy ong. Individual ong – ayrim insonda uning yashash sharoiti va ruhiy xususiyatlari ta’sirida shakllanadigan dunyoning sub’ektiv obrazi. U shaxsning ichki borlig’iga ega bo’ladi, aksariyat hollarda hammadan yashirin ong oqimini tashkil qiladi. Ijtimoiy ong ijtimoiy birliklar va guruhlar tashqi omillar – jamiyat hayotining moddiy sharoitlari va uning ma’naviy madaniyati ta’sirida shakllantiradigan kollektiv tasavvurlarni tavsiflaydi.
Individual va ijtimoiy ongning farqi faqat ijtimoiy onggina sotsial xususiyat kasb etishini anglatmaydi. Individual ong – jamiyat ongining ajralmas qismi. Jamiyatda asrlar mobaynida shakllangan madaniyat shaxsni ma’naviy jihatdan boyitadi va individual ongning uzviy qismiga aylanadi. Har bir individ o’z xalqi, etnosining, o’zi istiqomat qiladigan joyning vakili bo’lib, uning ongi jamiyat bilan chambarchas bog’liq. Ayni vaqtda ijtimoiy ong faqat individual ong bilan muttasil o’zaro ta’sirga kirishish orqali rivojlanadi.