406-guruh talabasi Fotima Ismoilovaning “Leksikografiya asoslari“ fanidan tayyorlagan 3-slaydi

Samarqand Davlat Universiteti Filologiya fakulteti 4.06-guruh talabasi Anvarova Mohinurning "Tilshunoslik va tabiiy fanlardan" 19-seminar uchun bajargan taqdimot ishi.

Mavzu: “Tarjumon” asarida turkiy tillar leksikasi va grammatikasiga oid ma’lumotlarning aks etishi.

• Bu lug’atning muallifi o’zi haqida hech narsa yozib qoldirmagan. Asar 76 sahifadan iborat bo’lib, uning asosiy qismini turkcha-arabcha so’zlar tashkil etadi. So’nggi 14 betda esa mo’g’ulcha-forscha va arabcha-mo’g’ulcha lug’at berilgan. Asar kirishdan tashqari 4 katta qismga bo’lingan. Birinchi qism “Faqat ismlar haqida” deb nomlangan bo’lib, u 26 fasldan iborat. Ikkinchi qism “Fe’l masdari va buyruq mayli haqida”. “Uchinchi qism “”So’zlarning turlanishi va fe’llarning tuslanishi haqida”. To’rtinchi qism “So’zlarning ishlatilishi va boshqa muhim narsalar haqida”. Mazkur lug’at 1343-yilda Xalil ibn Muhammad ibn Yusuf al-Kunaviy tomonidan ko’chirilgan.

“Tarjumoni turki va ajami va mo’g’ali” lug’ati turkologiyada ilk bor onomastika haqida fikr bildirilgan asardir. Unda antroponimlar va samoviy jismlar (kosmonimlar) nomi guruhlarga ajratilib, ularning etimologiyasiga qisqacha ekskurslar berib boriladi: Aybek, Xutlaba, Satmaz, Kumush (antroponim); Sham, Misr (toponim); Ulkar, Quyash (kosmonim).

• “Tarjumoni turki va ajami va mo’g’ali” lug’ati turkologiyada ilk bor onomastika haqida fikr bildirilgan asardir. Unda antroponimlar va samoviy jismlar (kosmonimlar) nomi guruhlarga ajratilib, ularning etimologiyasiga qisqacha ekskurslar berib boriladi: Aybek, Xutlaba, Satmaz, Kumush (antroponim); Sham, Misr (toponim); Ulkar, Quyash (kosmonim).

Lug’at muallifi turkiy tilda rodlarning yo’qligini qayd qiladi. Shunga qaramasdan, u jinslarni ifodalovchi bir qator so’zlarni beradi: ana, qoyin ana, chacha, akachi, anchi, avdash, qiz, kalin, yana, qatun, qiz qarindash kabilar.

• Lug’at muallifi turkiy tilda rodlarning yo’qligini qayd qiladi. Shunga qaramasdan, u jinslarni ifodalovchi bir qator so’zlarni beradi: ana, qoyin ana, chacha, akachi, anchi, avdash, qiz, kalin, yana, qatun, qiz qarindash kabilar.

“Tarjumon” tilida keltirilgan so’zlar leksik qatlami jihatidan turli-tumandir: qulan, qulun, qunaa, qatir, tana kabi hayvon nomlari; buldirchin, yabalaq, sagizg’an, kaz, qarlag’ach, qartal kabi qush nomlari; alma, ayva, anjir, avsaq, arana, burla, karotma, qavun, tarbiz kabi pomologik terminlar; ash, at, qavurma, churak, chukat, boza, sut, yag’ kabi oziq-ovqat nomlari; bosu, yachi, yariq, sunu, oqchi, qilij, qalqan kabi harbiy terminlar uchraydi. Asarda 1500 ga yaqin turkiycha so’z izohlangan bo’lib, ulardan 90 tasi turkman tili orqali o’zlashgan deb sharhlanadi.

• “Tarjumon” tilida keltirilgan so’zlar leksik qatlami jihatidan turli-tumandir: qulan, qulun, qunaa, qatir, tana kabi hayvon nomlari; buldirchin, yabalaq, sagizg’an, kaz, qarlag’ach, qartal kabi qush nomlari; alma, ayva, anjir, avsaq, arana, burla, karotma, qavun, tarbiz kabi pomologik terminlar; ash, at, qavurma, churak, chukat, boza, sut, yag’ kabi oziq-ovqat nomlari; bosu, yachi, yariq, sunu, oqchi, qilij, qalqan kabi harbiy terminlar uchraydi. Asarda 1500 ga yaqin turkiycha so’z izohlangan bo’lib, ulardan 90 tasi turkman tili orqali o’zlashgan deb sharhlanadi.

• E’tiboringiz uchun raxmat!