|
Morfologik nutqda poetik aktuallashgan til vositalarini aniqlash tamoyili. Morfologik asardagi poetik aktuallashgan til vositalarini aniqlash ham muhim tamoyillardandir. Bunday vositalarning lingvistik va morfologik mohiyatini ochib berish orqali morfologik mazmunning shakllanishi va ifodalanishi mexanizmlarini aniq tasavvur qilishi mumkin.
Morfologik nutqdagi intertekstuallik mexanizmlarining lisoniy va semantik xususiyatlarini aniqlash tamoyili. Nutq ichida qo’llanilgan o’zga nutq ko’rinishlarini (nazira, taqlid, naql, hadis, rivoyat, miflar, afsonalar, didaktemalar, u yoki bu ijodkorning asari yoki parchasi kabi) aniqlash va ularning asar mazmuni bilan qay darajada uyg’unligi morfologik mazmun ifodasidagi o’rni, asosiy matn bilan lisoniy va semantik bog’lanishidagi muhim holatlar haqida fikr yuritish morfologik matn lingvopoetikasini ochishda favqulodda zarurdir. vositalarini aniqlash tamoyillari; f) Morfologik nutqdagi intertekstuallik mexanizmlarini aniqlash tamoyili.
Morfologik nutqni tahlil qilish usullari sifatida esa quyidagilar e’tirof etiladi: a) Ilmiy mushohada usuli; b) Lisoniy tabdil usuli; c) Morfologik nutq variantlarini qiyoslash usuli; d) Lug’atlarga asoslanish usuli.
Taniqli Afrika xalqining shoiri, Nobel mukofoti sovrindori Vole Shoyinka she’rlari ustida amalga oshirilgan morfologik nutq tahlili stilistik elementlarni leksiko-sintaktik, fonologik, morfologik va grafologik xususiyatlarda ochib berdi. Uning she’rlarida morfologik nutq stilistisining qo’llanishi, ularning funksiyalari va she’rlarga bo’lgan o’zaro ta’siri ushbu tadqiqot ishining diqqat markazida bo’ldi.
Ushbu bobda Vole Shoyinkaning she’rlari ustidagi morfologik nutq tahlili yuqoridagi stilistik tahlil bosqichlari asosida olib borildi.
Shunday qilib, bu tadqiqot ishi har qanday ijod mahsulida so’zlar tanlovi juda ham muhim ekanligini ko’rsatib berdi. Ular ta’sirchanlik bilan fikr, hissiyotlarni ifodalashga va yozuvchi yoki shoirning maqsad qilib olgan xabarini o’quvchi yoki tinglovchiga yetkazishga qodir. Shuningdek, bu yana shuni ham ko’rsatadiki, bularning hammasini inobatga olib, asar yaratsak, u eng mahsuldor va to’liq ijod mahsuliga aylanadi.
Xulosa qilib aytganda, yozuvchi tomonidan she’rlarining morfologik nutqida ishlatilgan so’zlar tanlanishi, tushirishlari, so’z tartiblari, leksik-sintaktik, fonologik, morfologik va grafologik xususiyatlar ma’no-mazmun yaratishda juda muhim rol o’ynaydi. Bu tinglovchi yoki o’quvchiga yozuvchi qanday maqsad qo’yganini ifodalab turadi.
XULOSA
Morfologik nutq usul va vositalari va ularni Vole Shoyinka she’rlari namunalarida o’rganish bo’yicha quyidagi xulosalarga kelish mumkin:
Morfologik nutq - bu til vositalari yordamida morfologik asarda obrazli ma’no ifodalashdir. Tashqaridan qaraganda, morfologik nutq oddiy so’zlashuv nutqidan hech farq qilmaydi, lekin u birinchi navbatda estetik funksiya bajaradi. Morfologik nutq har bir ishlatilgan so’z va konstruksiyalar yordamida muallif maqsadini amalga oshiradi va asar ma’nosini ochib beradi. Til bir vaqtning o’zida ham tasvir vositasi, ham tasvir predmeti sifatida namayon bo’ladi.
Morfologik nutq turli xildagi morfologik vositalardan foydalanadi: metaforalar, kinoya, so’z o’yini (tajnis), inversiya, boshqa matnlarga allyuziya va boshqalar.
Morfologik nutq ifoda vositalariga troplar (obrazli, ko’chma ma’nodagi so’zlar) va stilistik figuralar (obrazli iboralar) kiradi.
Morfologik nutq asar ichida muallif tomonidan qay tarzda hikoyalanishiga qarab yozuvchining fikrlash doirasi, yozish uslubi, falsafiy mushohadasi haqida tasavvur hosil qilinadi.
Tarjima jarayonida morfologik nutq masalasi - bu katta, turli aspektlarga ega bo’lgan muammo hisoblanib, tadqiqotchilar oldiga bir qator uning yechimini topishini aniqlaydigan bir-biri bilan o’zaro bog’liq bo’lgan savollarni qo’yadi. Buning uchun tadqiqot uchun materiallar tahlilining til aspektining uning nutqdagi amalga oshgan ifodasi bilan birikishi kerak, bu esa tilning o’zaro ta’sirini statik tizim va nutqni dinamik tizim sifatida ko’rinishiga imkon beradi.
Morfologik nutqning lisoniy tahlili metodologiyasi dialektik tafakkur qonuniyatlariga asoslanadi.
Morfologik nutqni tahlil qilish usullari sifatida quyidagilar e’tirof etiladi: a) Ilmiy mushohada usuli; b) Lisoniy tabdil usuli; c) Morfologik nutq variantlarini qiyoslash usuli; d) Lug’atlarga asoslanish usuli.
Taniqli Afrika xalqining shoiri, Nobel mukofoti sovrindori Vole Shoyinka she’rlari ustida amalga oshirilgan morfologik nutq tahlili stilistik elementlarni leksiko-sintaktik, fonologik, morfologik va grafologik xususiyatlarda ochib berdi. Uning she’rlarida morfologik nutq stilistisining qo’llanishi, ularning funksiyalari va she’rlarga bo’lgan o’zaro ta’siri ushbu tadqiqot ishining diqqat markazida bo’ldi.
Bu tadqiqot ishi har qanday ijod mahsulida so’zlar tanlovi juda ham muhim ekanligini ko’rsatib berdi. Ular ta’sirchanlik bilan fikr, hissiyotlarni ifodalashga va yozuvchi yoki shoirning maqsad qilib olgan xabarini o’quvchi yoki tinglovchiga yetkazishga qodir. Shuningdek, bu yana shuni ham ko’rsatadiki, bularning hammasini inobatga olib, asar yaratsak, u eng mahsuldor va to’liq ijod mahsuliga aylanadi.
Xulosa qilib aytganda, yozuvchi tomonidan she’rlarining morfologik nutqida ishlatilgan so’zlar tanlanishi, tushirishlari, so’z tartiblari, leksik-sintaktik, fonologik, morfologik va grafologik xususiyatlar ma’no-mazmun yaratishda juda muhim rol o’ynaydi. Bu tinglovchi yoki o’quvchiga yozuvchi qanday maqsad qo’yganini ifodalab turadi. Mazkur mavzuni yanada tadrijiy davom ettirish, olib borilgan kuzatishlarni bir umumiy maxrajga keltirib, ilmiy-nazariy asosga qo’yish morfologik nutq sohasi oldidagi navbatdagi vazifalardan biridir.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch. – Toshkent: Ma’naviyat, 2008. -b.108
Каримов И.А. Баркамол авлод орзуси (“Кадрлар тайёрлаш миллий дастури” ни амалга ошириш борасидаги публицистик мулоҳазалар). - Тошкент: Ўзбекистон. 1999. -b.98
Alabi, V.A. Lexico-syntactic, phonological and graphological patterns, choices And devices in Discourse. O. Obafemi, G.A. Ajadi, V.A. Alabi (eds.), Critical Perspectives on English Language & Literature, Ilorin: The Department of English, university of Ilorin. 2007. -p.154
Boboyev T., Boboyeva Z. Morfologik san’atlar. - Toshkent: TDPU, 2001. –b.105
Doniyorov X., Yo’ldoshev B. Adabiy til va morfologik stil. - Toshkent: Fan, 1988. 112-163-b, 92-110-betlar. -b.168
Izzat Sulton. Adabiyot nazariyasi.- Toshkent: Fan, 1986. 203-220-betlar. - b.288
Nasriddinov F. Til, uslub va obraz // O’zbek tili stilistikasi masalalari, ToshDU ilmiy asarlar to’plami, 486-son, Toshkent: ToshDU nashri, 1975. 44-56-b. –b.105
Rahimov Z. Muallif nutqi va uning ko’rinishlari // Til va adabiyot ta’limi, 2000, 3-son. 58-62-b. –b.177
Senanu, K.E. and Vincent, T, A selection of African Poetry. England:
Longman Group Limited. –p.224
10. Solijonov Y. Morfologik asarda monologik nutq // O’zbek tili va adabiyoti, 2004,
3-son. 16-20-b.-b.78
11. Solijonov Y. Morfologik nutq // O’zbek tili va adabiyoti, 1979, 2-son. 71-75-betlar. –b.156
12. Sultonova M. Yozuvchi uslubiga doir.- Toshkent: Fan, 1973. 48-91-b. –b.118
Internet saytlari
www.youngblood.ru/materials/material.aspx?matid=1
www.ziyonet.uz[morfologik nutq tahlil usullari]
www.ziyouz.com[morfologik nutqning tahlil qilish usullari]
Do'stlaringiz bilan baham: |
