IoT tizimlari. Ma’lumotlarni uzatish tizimlarini tahlil qilish

IoT tizimlari. Ma’lumotlarni uzatish tizimlarini tahlil qilish.
( Sharifboyeva R.B. Toshkent Axborot texnologiyalari Universiteti Urganch filiali magistranti, Muhammadsolayev A.Sh. Toshkent Axborot texnologiyalari Universiteti Urganch filiali magistranti )
Kalit so’zlar: Bluetooth, Wi-Fi/802.11, ZigBee, 5G, Sigfox, NB-IoT, LoRa-WAN.
Annotatsiya
Bugungi kunda IoT tizimlari barcha sohalarda juda keng qo’llaniladi. Internet of Things bu bir-biri va tashqi muhit bilan o'zaro ta'sir qilish uchun o'rnatilgan texnologiyalar bilan jihozlangan elektron qurilmalar tarmog'i. Hozirda IoT hayotimizning ajralmas qismiga aylanib bormoqda. Jumladan olimlarimiz uyni avtomatlashtirish tizimidan tortib, yuqori aniqlikda ishlaydigan tibbiy asboblargacha bo’lgan tajribalarni yuqori natijalarda taqdim etib kelmoqdalar. Yuqori tezlikdagi simsiz tarmoqlar va zamonaviy elektron baza IoT qurilmalariga katta hajmdagi maʼlumotlarni samarali va hech qanday muammosiz yigʻish, qayta ishlash va uzatish imkonini beradi.
IoT qurilmalarini minimal jismoniy nazorat va texnik xizmat ko'rsatishni talab qiladigan uzoq joylarda ishlatishni yanada ko'proq imkon berdi. Masalan suv ishootlari uchun IoT qurilmalaridan foydalanish juda katta foyda keltiradi. Suv filtrlari uchun qurilmalarni o’rnatish orqali uning biror qismini almashtirish, to’g’irlash yoki ta’mir qilish lozim bo’ladi. Datchiklar orqali shu joyning o’ziga bormasdan turib suvning qattiqligi, sho’rligi va boshqa parametrlari orqali qurilmalari axvolini aniqlash mumkin.
Mavjud har qanday simsiz ma'lumotlarni uzatish texnologiyalari diapazon, tezlik va energiya samaradorligi kabi xususiyatlarga ega bo’lishi lozim. Bu borada diapazon va energiya samaradorligi eng katta ahamiyatga ega.
Internet qurilmalari uchta asosiy prinspga asoslanadi. Birinchidan, har doim mavjud bo'lgan aloqa infratuzilmasi, ikkinchidan, har bir obyektning global identifikatsiyasi va uchinchidan har bir obyektning unga ulangan shaxsiy tarmoq yoki Internet orqali ma'lumotlarni yuborish va olish imkoniyati. (1)
Kam quvvat sarfi va qisqa masofaga ega tarmoqlar:
Kam quvvatli, qisqa masofali tarmoqlar uy, ofis va boshqa kichik muhitlar uchun juda mos keladi. Ularning ishlashi uchun kichik batareyalar etarli. Qoida tariqasida, bunday tarmoqlar ishlashda ancha tejamkor.
Bluetooth 5.0 - Interneti ilovalari uchun maxsus ishlab chiqilgan bo'lib, 2,4 gigagertsli chastotada 1 Mbit / s gacha tezlikda ishlaydi, lekin har biri 2 MGts dan 40 ta kanaldan foydalanadi va mahalliy joylashishni aniqlash tizimini tashkil qilish imkonini beradi. Bluetooth 5.0 ma'lumotlarni tezlikda uzatish imkonini beradi BLE-dagi eng muhim narsa shundaki, aloqa qurilmalari sinxron ish rejimiga o'tishga qodir. (2)
ZigBee - Zigbee past darajada ishlaydi qurilmalarni uyqu rejimiga o'tkazish orqali quvvatni kam sarflaydi. Final qurilmalar uyqu rejimidan faqat oldindan belgilangan hodisada chiqadi, masalan, tugmani bosish, taymerda ishlash va hokazo. ZigBee texnologiyasining kamchiligi shundaki, u smartfonlar kabi qurilmalarda tez-tez ishlatilmaydi.
NB-IoT litsenziyalangan GSM yoki LTE diapazonlarida ishlaydi va ulanishni taʼminlaydi. Kam quvvat sarfi bilan uzoq masofalarda ishlashni ta’minlaydi. NB-IoT himoyalanganligi sababli ma’lumotlarni uzatishni qo'llab-quvvatlaydi, uzoq masofalarda ishlaydi va ko'plab qurilmalarni qo'llab-quvvatlaydi. (3)
5G aloqaning beshinchi avlodidir. 5G o'z ichiga yangi radio interfeysini (NR) ishlab chiqish, mavjudlarini takomillashtirish ,radio LTE Advanced Pro va yangi asosiy tarmoq arxitekturasini ishlab chiqishni oladi. 5G texnologiyasi smartfon yoki planshet kabi qurilmalarda ishlaydi. Ushbu qurilmalar inson tanasidagi sensorlardan ma'lumot oladi va uni SSOPga yo'naltiradi. (4)
SigFox - bu SIGFOX frantsuz kompaniyasi tomonidan "Internet of Things" ilovalari uchun maxsus ishlab chiqilgan texnologiya. Ushbu texnologiya ultra yupqa tarmoqli (UNB) ikkilik fazali o'tish tugmasi (BPSK) yordamida tayanch stantsiyalardan foydalanadi va ma'lumotlarni kodlash uchun tashuvchi to'lqinning fazasini o'zgartiradi. Bu imkon beradi qabul qiluvchi tomonda shovqin darajasini kamaytirish, shuning uchun, qilish qabul qiluvchi qurilmalar arzonroq. (5)
LoRaWAN - LoRa Alliance tomonidan ishlab chiqilgan. LoRaWAN 50 kbps 4 gacha tezlikda 20 km gacha ishlashi mumkin. LoRaWAN sog'liqni saqlash uchun juda mos keladi. Litsenziyalanmagan chastota diapazonlarida ishlaganda aralashuv potentsial muammolarni keltirib chiqarishi mumkin. (5)
Wi-Fi - IEEE 802.11 standartlariga asoslangan qurilmalarga ega simsiz LAN texnologiyasi. Hozirda radiokanallar orqali raqamli ma'lumotlar oqimini uzatish uchun standartlarning butun oilasi ishlab chiqilmoqda. Wi-Fi signali past uzatish quvvatida ham millar davomida uzatilishi mumkin, ammo oddiy Wi-Fi routerdan uzoq masofaga Wi-Fi signalini qabul qilish uchun antenna kerak bo'ladi. (6)

Xulosa
Turli xil tizimlar va yo’nalishlarni rivojlantirish uchun IoTni joriy etishni takomillashtirish xizmatlari taklif etiladi. Tezisda turli xil ma’lumotlarni uzatish texnologiyalari ko’rib chiqildi, masalan, Bluetooth Low Energy, Zigbee, 5G, SigFox, LoRaWAN va NB-IoT. Qisqa masofali aloqa uchun taqiladigan qurilmalar uchun Bluetooth texnologiyasidan foydalanish tavsiya etiladi. Uzoq masofalarda aloqa qilish uchun foydalanish uchun esa bir nechta variantlar mavjud.

Foydalanilgan manbalar

1. 
   “Internet of Things” Abbos Dilmurodjonov https://community.uzbekcoders.uz/post/internet-of-things---tu--6038826846ec804cc4365693 Murojaat vaqti: 11.04.2022 12:50
   
2. 
   Liu Y. H. et al. A 1.9 nJ/b 2.4 GHz Multistandard (Bluetooth Low Energy/ZigBee/IEEE802. 15.6) Transceiver for Personal/Body-Area Networks // Solid-State Circuits Conference Digest of Technical Papers (ISSCC). 2013. pp. 446–447.
   
3. 
   NB-IoT vs LoRa Technology. URL: https://docs.wixstatic.com/ugd/eccc1a_fb4ea35d44a5492b8c7c58c3b64cdc3d.pdf 11.04.2022 14:30
   
4. 
   Koucheryavy A., Makolkina M., Kirichek R. Tactile Internet. Ultra-Low Latency Networks // Electrosvyaz’. 2016. No. 1. pp. 44–46.
   
5. 
   http://www.sut.ru/doci/nauka/review/20174 Murojaat vaqti: 12.04.2022 09:10
   
6. 
   https://ru.wikipedia.org/wiki/Wi-Fi Murojaat vaqti: 12.04.2022 10:25