Jahonning yer,suv, iqlimiy, biologik va rekratsion resurslari Bajardi: Bobonorov Ramazon

Jahonning yer,suv, iqlimiy, biologik va rekratsion resurslari

Bajardi: Bobonorov Ramazon

Tekshirdi: Namozov Joʻrabek

Yer xo‘jalik jihatdan ikkita muhim vazifani amalga oshiradi. Birinchidan, inson va iqtisodiyot uchun hududiy resurs, ikkinchidan esa ishlab chiqarish vositasi bo‘lib hisoblanadi. Jahon quruqlik maydoni 149 mln km2 bo‘lib, uning 95 mln km2 inson tomonidan xo‘jalik maqsadlarida foydalanilishi mumkin. V.V.Maksakovskiy tasnifiga ko‘ra jahon yer fondi quyidagi ko‘rinishga ega.

Shu bilan birga albatta davlatlar maydon miqyosi ham ahamiyatga egadir. Bu holatning isbotini haydaladigan yerlar hajmiga ko‘ra dunyoning peshqadam davlatlari ro‘yhatiga e’tibor qaratib bilsa ham bo‘ladi: AQSH – 186,5 mln.ga Hindiston – 166,1 mln.ga Rossiya – 130,3 mln.ga Xitoy – 92,5 mln.ga Avstraliya – 47 mln.ga Kanada – 45,4 mln.ga Braziliya – 43,2 mln.ga Qozog‘iston – 34,8 mln.ga Ukraina – 33,3 mln.ga Nigeriya – 30,2 mln.ga

Iqlimiy resurslar iqtisodiyotda keng foydalaniladigan, tugamaydigan xususiyatga ega bo‘lgan iqlim elementlari hisoblanadi. Ularga quyosh energiyasi, shamol kuchi, yerning ichki energiyasi va boshqalar kiradi. Yer yuzidagi eng kuchli energiya manbai hisoblanib, yillik quyosh radiatsiyasi jahon energiya iste’molidan 20 ming marta ortiq (1,56 1018 kVt • s). Atmosferada yuz beradigan energiya qaytarilish jarayoni natijasida yer yuziga 1014 kVt yoki 105 mlrd kVt-s (0,16 kVt har 1 km2 quruqlik va Dunyo okeani yuzasiga) energiya yetib keladi. Hisob kitoblarga ko‘ra yuqori kengliklarda quyosh energiyasi zichligi 80– 130 Vt/m2, mo‘’tadil mintaqada – 130–210, tropik mintaqa cho‘llarida – 210–250 Vt/m2 ni tashkil qiladi. Bu ma’lumotlar asosida quyosh energiyasidan foydalanish imkoniyati arid mintaqada (quruq) joylashgan davlatlarda katta imkoniyatlar mavjud degan xulosaga kelish mumkin.

Biologik resurslar deb milliy iqtisodiyotda foydalaniladigan o‘simlik va hayvonot olamiga aytiladi. Ta’rifdan kelib chiqqan holda biologik resurslar ikki turga bo‘linadi: o‘simliklar olami va hayvonot olami. Ularning har biri jahon iqtisodiyoti rivojida o‘ziga xos ahamiyatga egadir Lekin, hech bir tur o‘rmon resurslaridek iqtisodiy samarali hisoblanmaydi.

Rekreatsion resurslar (lotinchada recreatio – tiklanish ma’nosini beradi) o‘ziga xos xususiyatga ega bo‘lgan, tarixiy yoki badiiy ahamiyatga ega, estetik zavq beradigan hamda sog‘liqni tiklash xususiyatiga ega bo‘lgan tabiiy va antropogen obyektlardan tashkil topgan. Uning tabiiy rekreatsion va antropogen-rekreatsion turlari mavjud (Rekreatsion resurs tabiiy resurs sifatida o‘rganib chiqilayotganligi sababli tarixiy rekreatsion resurslarga e’tibor qaratilmaydi). Tabiiy rekreatsion resurslar ijobiy iqlimiy holat (ob-havoning deyarli doimiy ravishda bir xilligi, sovuq bo‘lmagan kunlar davomiyligi), landshaftlarning o‘ziga xosligi, dam olish maskanlari, sihatgohlar, kempinglar va chang‘i uchish markazlarining mavjudligi kabilar asosida shakllanadi. Antropogen-rekreatsion resurslar esa insonlarning dam olish va sog‘ligini tiklash maqsadida tashkil qilingan dam olish maskanlari, sanatoriylar, kemping va boshqalardan tashkil topadi.

E'tiboringiz uchun rahmat!