Korxona (firma) xarajatlari va foydasi Ijtimoiy ishlab chiqarish xarajatlari-bu mahsulot ishlab chiqarish uchun ijtimoiy zaruriy mehnatning umumiy

Korxona (firma) xarajatlari va foydasi
Ijtimoiy ishlab chiqarish xarajatlari-bu mahsulot ishlab chiqarish uchun ijtimoiy zaruriy mehnatning umumiy (jonli va moddiylashgan) sarflaridir. Ular mazkur mahsulotni ishlab chiqarish jamiyat uchun qanchaga tushganini kòrsatadi. Tovar ishlab chiqarish sharoitida ijtimoiy xarajatlar pul shaklida namoyon boladi va tovar qiymatiga muvofiq tushadi, ya'ni:
W=C+V+M
Bu yerda: W-ishlab chiqarish xarajatlari yoki mahsulot qiymati; C-doimiy kapital; V-òzgaruvchan kapital (ishchi kuchi) xarajatlari; M-qòshimcha qiymat;
Korxona (firma) mahsulotlarini ishlab chiqarish xarajatlari-bu korxonaning mahsulot ishlab chiqarish va uni sotishga qilingan barcha sarflariyiģindisidir:
K=C+V
Uning tarkibiga xom ashyo va materiallar, amartizatsiya ish haqi va boshqa sarflar kiradi.Ishlab chiqarush harajatlari deganda tovar va xizmatlarni ishlab chiqarish va iste'molchilarga yetkazib berishga qilinadigan barchaa sarflar tushuniladi.Ishlab chiqarish sarf-xarajatlari tarkibiga xom ashyo, asosiy va yordamchi materiallar, yonilģi va energiya uchun qilingan xarajatlar, asosiy kapital amartizatsiyasi, ish haqi va ijtimoiy suģurtaga ajratmalari va foiz tolovlari va boshqa xarajatlar kiradi.Ishlab chiqarishga qilingan barcha sarf-xarajatlarning puldagi ifodasi mahsulot tannarxini tashkil qiladi.
Ishlab chiqarish xarajatlarini ikkiga bòlib òrganish mumkin:1 Bevisita ishlab chiqarish xarajatlari2 Muomala xarjatlariIshlab chiqarish xarajatlari deganda mahsulotni bevosita ishlab chiqarish uchun qilinadigan barcha sarflar (ish haqi, xom ashyo, material sarflari va amartizatsiyava va h.k) tushunuliadi.Tovor birligining qiymatida ishlab chiqarish xarajatlari faqat uning bir qismini tashkil qiladi. Ishlab chiqarish xarajatlari tovar qiymatidan foyda miqdoriga kam boladi
Muomala xarajatlari tushunchasi tovarlarni sotish jarayini bilan boģliq bolib, shu tovarlarni ishlab chiqaruvchidan olib, iste'molchiga yetkazulgungacha ketadigan sarflarga aytiladi.Ular 2 guruhga bòlinadi:1 Qoshimcha muomala xarjatlari2 Sof muomala xarajatlariTovarlarni òrash, qadoqlash, saralash, transportga ortish, tashish va saqlash xarajatlari qoshimcha muomala xarajatlari hisoblanadi.Muomala xarajatlarining bu turlari ishlab chiqarish xarajatlarining davomi hisoblanib, tovar qiymatiga kiradi va uning qiymatini oshiradi. Xarajatlar tovarlar sotilganidan keyin olingan pul tushumi summasidan qoplanadi.
Xarajatlarning jalb etilish manbaiga kòra turkumlanishi
Tashqi va ichki xarajatlarning mohiyatini ochib berish, ularning bir-biridan farqini tushuntirishda bugungi kunda bizning xòjalik amaliyotimizda kòplab faoliyat yuritayotgan yakka tartibdagi tadbirkorlarni yaqqol misol tariqasida keltirish qòl keladi. Aytaylik, biron-bir tadbirkor òziga qarashli bòlgan xonadonda kichik ishlab chiqarish sexi tashkil qiladi. Bu yerda uning tashqi xarajatlari aniq:ishlab chiqarish uchun zarur bolgan xom ashyo uchun tòlov, elektr energiyasi, suv va boshqa kommunal xizmatlar uchun tòlovlar,transport xizmatlari uchun tòlovar va boshqalar.
Ishlab chiqarish hajmining òzgarishiga (qisqarish yoki ortishiga) tasir qilmaydigan xarajatlar doimiy xarajatlar deyiladi.Doimiy xarajatlar ishlab chiqarish xajmining òsishiga bevosita tasir etmaydi va ishlab chiqarishning jar qanday, hatto nolinchi hajmida ham mavjud bòladi. Unga korxonaning tòlov majburyatladi (zayomlar bòyicha doiz va boshqa),soliqlar (ishlab chiqarish hajmiga boģliq bolmagan turlari), amartizatsiya ajratmalari, ijara haqi, qòriqlash xizmatiga tòlov, uskunalarga xizmat kòrsatish sarflari, boshqaruv hodimlari maoshi va shu kabilar kiradi.
Òzgaruvchan xarajatlar deb ishlab chiqarish hajmining òzgarishiga ta'sir qiladigan xarajatlarga aytiladi.Unga xom ashyo,material,yonilģi-transporti xizmati, ishchilar ish haqi va shu kabilarga qilinadigan sarflar kiradiIshlab chiqarishning har bir darajasida doimiy va òzgaruvchan xarajatlar yiģindisi yoki umumiy yoki yalpi xarajatlarni tashkil qiladi.
Doimiy (FC), òzgaruvchan (VC) va yalpi (TC), xarajaglarning grafikdagi ifodaai.
FC
VC
TC
Q
C
0
Mahsulot birligini iahlab chiqarishga qilinadigan sarf-xarajatlarni hisoblash uchun òrtacha umumiy, òrtacha doimiy,òrtacha òzgaruvchi xarajatlar tuahunchalaridan foydalaniladi.Òrtacha umumiy xarajatlar yalpi (umumiy) xarajatlarning ishlab chiqarilgan mahsulot miqdori nisbatiga teng:
Bu yerda:
AC-òrtacha umumiy xarajatlarTC-yalpi (umumiy) xarajatlarQ-iahlab hiqarilgan mahsulot miqdori
Òrtacha doimiy xarajatlar doimiy xarajatlarning isjlab cjiqarilgan mahsulot miqdoriga nisbati bilan aniqlanadi:
Bu yerda:
AFC-òrtacaha doimiy xarajatlarTFC-doimiy xarajatlar summasi
Òrtacha òzgaruvchi xarajatlar òzgaruvchi xarajatlarni ishlab chiqarilgan mahsulot miqdoriga nisbati bilan aniqlanadi:
Bu yerda:
AVC-òrtacha òzgaruvchi xarajatlarTVC-òzgaruvchi xarajatlar summasiShuningdek,òrtacha umumiy xarajatlarni òrtacha doimiy va òrtacha òzgaruvchi xarajatlarning yiģindisi sifatida ham ifodalash mumkin:Bu yerda:
AC=AFC+AVC
Bu òrtacha umumiy, doimiy va òzgaruvchi xarajatlarning egri chiziqlari quidagi kòrinishda boladi.
AVC
AFC
AC
M
0
Q
C
E'tiboringiz uchun raxmat