Madrimov b. X

l \ \ \   iww'wuvly  merosni  o‘rganib,  boyitib  uni  ustoz-shogird 
ikvom  oUirgan holda keyingi avlod vakillariga yetka- 
\\  v»'\u\u  \m\V)o/Vik ko'rsatishgan.
H
w
\
h
\
u
\   Uiil'iuUigi  kishilar  faoliyatining  dastlabki  kurtaklari 
|n\  n‘ .■  Awvv'mmg  xususiyatlaridan  kelib  chiqqan  holda  kohinlar 
¡w\\\\\W\\  muWuida  ikttz  otdi.  Insonning  ichki  ruhiy  kechinmalari, 
\W'A\
vvh
\
a
, \\v\yot,  o‘\im  bilan bog‘liq mushohadalari kundalik mu- 
\\\\\
u
\\
w
\U
üy
 doirasidagi voqea va hodisalarga nisbatan ta’sir ostida- 
\\\ wwwiHiimUilan, yaqqol ifodasi musiqiy ohanglar sadosi tarzida, 
\Wv\W\b  VmvttUa  yangray  boshladi.  0 ‘z  navbatida  musiqa  xalqi- 
vu\ùy-emotsiona\  tuyg‘u\ariga  ta’sir  etish  hodisasini  olgan 
Vv\\\\w\vw  uchun mafkuraviy  qurol, y a’ni ta’sir ko‘rsatish vositasi 
'xWi\V\v\v\ \\i\m xizmat qiladi.
V icïodod cl\o‘\  va dashtli hududlarda yashovchi m assagetlar bir 
\n\iU\  UVplanib,  k ohin  boshchiligida  ulkan  gulxan  atrofida  Hum
V
 
Xiuumv)  o 'sim ligi  m evasi va barglarini  olovga tashlab,  uning  in- 
»v>\\ 
vuVùyatiga ta’sir etuvchi tutuni ta ’sirida  m astlik holatida jun- 
1 
\wn\\\i,u  kelib,  qo‘shiq  aytib  raqsga  tushishlari  haqida  m a’lumot 
1 
VcUivadu “ ...uVatda y a n a b ir daraxt borki, uning mevasini  avaylab 
\  
V«ï\b  oladilar.  Keyin  gulxan  yoqib,  atrofiga  o'tirib  haligi  meva- 
\  
i\«n  oVovga  oz-oz tashlab,  chiqqan  tutunni  hidlashib,  xuddi  elin-
» 
\vvv  may  icbib  mast  bo‘\gandek  kayf  qilishadi.  Haligi  mevalami
X 
VusMaganlari sari kayflari osha borib, oxirida o‘yin tushib qo‘shiq
\  
kuylashadi”
\  
Chevtma  m usiqa  asboblari  ijrosida  o'tkaziladigan  qadim gi  ma-
rosimlar  v a  ularda  ÿro  etiladigan  qo‘shiqlar,  raqslar  haqida  dast- 
l&bkv m anbalarkl, m anbalardan biri  sifatida  Saymali  tosh  (Farg‘ona 
vodlysl) petrogliflarl hïkoya qiladi. Tog‘  qoyatoshlarida tasvirlangan 
m usiqa asboblaridan  b lrl daf sozi b o ‘lib, uning asosini o‘rtasidan te- 
sVùk bosil qilingan ham da aylana shakliga kcHirilgan, teri bilan qop- 
\angan ulkan tosh tashkil qilgan.
lQ adîm gi  tarixcKUar  O 'rta   O siyo  haqida.  —T.:  2008-y.,  Yurist-media 
nasbiyoti, 53-b.

---

Saymali tosh petrogliflari daf musiqa sozL 
“Shohnoma”da  yozilishicha  daf  va  qayroq  chertilganda  hosil 
boiadigan tovush va sadolar shoh Zaxxokning bosh og‘riqlarini  ma’lum 
muddat qoldirishga xizmat qilgan. Bu afsona qurbonlik marosimi bilan 
uzviy bogiiq bo‘lib, hayvon terisi qoplangan tosh, hosildorlik mabudi 
ishonchi (kurti)ning  ajralmas qismi, belgisi sifatida namoyon boiadi.
Baqtriyaning qadjjngi taxti Sangin shahari xarobalaridan topilgan 
Saroy mehrobidagi  qo‘sh nayli musiqa asbobi  (avlos)ni chalib turgan 
50
‘zallik,  nafosat,  suv,  nabotot  ilohasi  hisoblangan  Silena-Marsiya 
¡aykali  ham qadim zamonlardan boshlab ushbu hududlarda musiqa 
ladaniyati qanchalik darajada rivojlanganligini ko‘rsatadi.
Shuningdek, ibodatxona xarobalaridan bir-biriga ulangan suyaklar 
irikmasi hamda gilli qotishmalardan  yasalgan,  puflab chalinadigan 
>zlar ham topilgan.
lo  ‘shnayli avlos musiqa asbobi. 
Ushbu asbobni chalayotgan qiz.
10

---

Yakka  xudolikni  targ'ib  qiluvchi  din  sifatida  zardushtiylikning 
vujudga  kelishi  va asrlar davomida ushbu  hududlarda  hukmron din 
imivqeyida unga e’tiqod qilinishi musiqa san’atining tadrijiy rivojla- 
nishi va jarayoniga nihoyatda ulkan ta’sir ko'rsatdi.
O'rta  Osiyo  xalqlari  ma’naviyatining  shakllanishiga  katta  ta’sir 
ko'rsatgan  ilmiy-tarixiy,  diniy-falsafiy  va  axloqiy-ta’limiy  asoslar, 
nvvalo,  payg'ambar Zardusht tomonidan yaratilib,  shakllangan zar- 
dushtiylik ta’limoti bilan aloqador.
Zardushtiylik  ta’limoti  minglab  yillar  davomida  yashab  faoliyat 
ko'rsatib kelgan insonlaming jamiyat va tabiatga bo‘lgan munosabat- 
larining in’ikosi sifatida shakllangan.
Zardushtiylik ta’limotining muqaddas kitobi hisoblangan “Avesto” 
bitiklarida ilgari surilgan  g‘oyalar esa ajdodlarimiz hayoti,  turmush 
tarzi,  urf-odatlari,  diniy  e’tiqodi  va  aqidalarini  o‘zida  mujassam- 
lashtirgani shubhasizdir.
Zardushtiylar ta’lim jarayoni yakunida egallashi shart boigan bi- 
limlar qatorida musiqa  bilimi,  musiqiy  madaniyat  yo'nalishi  asosiy 
o'rinlardan birini egallagan.
0 ‘rta  Osiyoda  musiqa  madaniyatining  rivojlanishi  va  nomoyon 
bo‘lishining muhim  qirrasi harbiy qo'shin,  muntazam  armiya  faoli- 
yati bilan bog'liq holda nomoyon bo'ladi.
Tarixdan  ma’lumki,  eramizdan  oldingi  VII  asrdayoq  ajdod­
larimiz  o‘zlarining  aniq  qoida-qonunlariga  bo'ysungan,  tuzul- 
ma  sifatidagi  muntazam  armiyaga  ega  bo'lgan.  Turli  xil  turdagi 
qo'shinlardan  tuzilgan armiya tarkibida  harbiy  musiqachilar ham 
alohida  o‘rin  egallagan.  Plutarx  parfiyaliklar  armiyasida  qozon- 
simon  urma  zarbli  asboblardan  keng  foydalanilgani  to‘g‘risida 
hikoya qiladi. Chunonchi, 53-yil  9-may kunida Krass boshchiligi- 
da rimliklar armiyasi parfiyaliklardan qaqshatqich mag‘lubiyat ala- 
mini tortadi.  Jang oldidan o'zlarini ruhlantirish va dushmanni va- 
himaga  solish maqsadida parfiyaliklar atrofida mis qo‘ng‘iroqlari 
ilib  qo‘yilgan,  teri  tortilgan  ulkan  chertma  asboblarini  chalib 
shovqin-suron ko‘targanlar. Bu harbiy usulda keyinchalik,  Iskan- 
dar  Zulqarnayn,  Chingizxon,  Amir  Temur  kabi  jahongirlar  ham 
yurishlarida keng foydalanishgan.
11

---

>iy harakatlar va marosimlar o'tkazilishi davrida ba’zi mu- 
oblari harbiytaraing qurol-aslaha, tug‘, bayroq, tamg'alari 
muhim ramziy belgi  vazifasini  bajargan.  Masalan,  truba 
sozi harbiy qo'mondonnmg alohida ajratish belgisi hisob- 
iofon-jom,  aerofon-nay  kabi  musiqa  asboblari  shohlar- 
iziy  belgisi  sifatida  qabul  qilingan.  Membrafon  -   ulkan 
z esa  lashkarboshilarga topshirilgan.  Tabira,  charos  kabi 
¡boblari ham qo‘shin  tarkibidagi  harbiylaming lavozim- 
itish va belgilashda  xizmat  qilgan.  Panjikentdan  topil- 
‘usimon puflama sozlardan  iborat harbiy ansambl va uch 
h k o 'z li, olti qo‘lli xudoning bo‘ynidagi  burg‘u asbobi 
sbning harbiy musiqa  amaliyotida keng qo‘llanilganidan 
•adi. 
0
‘z navbatida burg‘u musiqa asbobi muqaddas hi- 
“Avesto”da yozilishicha, qattiq qish kelib,  barcha tirik