|
MA’RUZA – 19
NOELEKTR
XABARCHILAR
REJA:
Datchiklar –
o’zida elektr apparatlarinimujassam qilib, uning ishdan maqsadi
kiruvchi uzluksiz noelektrik kattalikni to’xtovsiz o’zgartirib uni proporsional
ravishda elektr kattalikka aylantirish. Kiruvchi kattaliklar o’zini ichiga turli fizik
kattaliklarni, masalan-chiziqli yoki burchak ko’chishlarni, tezlik, tezlanish, qattiq,
suyuq va gaz
holatdagi jismlarning harakati
, kuchlanish, bosim va hakazo.
Chiquvchi kattaliklar sifatida asosan aktiv, induktiv, sig’im
qarshiliklari
, tok,
EYuK, kuchlanish tushuvi, chastota va o’zgaruvchan tokning fazasi kabilar kiradi.
Datchikning asosiy xarakteristik ko’rinishi bu sezgirlikdir:
-kiruvchi va chiquvchi kattaliklarning to’la o’zgarishi.
Ko’p hollarda qo’llaniluvchi nisbiy sezgirlik tushunchasi:
Y,X – kiruvchi va chiquvchi kattaliklarning to’la o’zgarishi.
Datchiklarning nominal xarakteristikasi deb, chiqish kattaligining kiruvchi
kattalikka bog’liqligiga aytiladi. Bunday xarakteristikalar datchik pasportida
berilgan holda o’lchashlar vaqtida hisoblanadi. Tajribalar davomida kiruvchi
xarakteristikalar chiquvchidan nominal sarfi bilan farqlanadi. Datchik sarfi asosan
qo’llanilish sharoitiga bog’liq harakat, magnit va elektr maydonlar,
manbaning
chastota va kuchlanishiga
, mexanik va radiotsion ta’sirlarga.
Bu ma’ruza ko’rilayotgan datchiklar ishlash prinsipiga va konstruksiyasiga ko’ra
elektr apparatlariga yaqin. Bu datchiklar kontaktli va kontaktsiz turlarga bo’linadi.
Kontaktli datchiklarga rezistiv datchiklar kiradi, ya’ni element bilan bog’liq
o’zgaruvchan rezistirlarning qo’zg’aluvchan kontakti va uning ko’chishi
boshqariluvchandir.
Agar karkas kesimidagi o’ram rezistori barcha kesimlarda bir hilda bo’lsa, u holda
datchikning qarshiligi burilish burchagi α yoki
x
qadamga proporsional boladi.
Datchikning ishlashdagi sarfi manbaa kuchlanishining muntazamligi, konstruksiya
detallarining yuqori aniqlikda tayyorlanganligi, materialning harakat
o’tkazuvchanligidan muntazam qo’llanilish imkoniyatiga bog’liq. Harakatni
muntazam ushlab turish uchun harakat qarshiligi koeffitsiyenti past
o’tkazgichlardan foydalanish kerak.
Rezistiv datchiklar chiziqli va burchak ko’chishlarni o’lchashda qo’llaniladi.
Ularning yordamida suyuqlikning sarfi va sathi (cho’kmas jism bilan bog’langan
jism), kuchni (mustahkam egiluvchi element bilan bog’lanuvchi datchik),
o’lchovlar va shu kabilar bilan o’lchanadi.
Datchiklarning afzallik tomoni uning
konstruksiyasining oddiyligi
, ishlash aniqligi
0.5 % gacha, massasining kichikligi va ixchamligidadir. Uning kamchiliklari
qo’zg’aluvchan kontakti, ishlash mustahkamligining yomonlashishi va umrining
qisqarishi hisoblanadi.
Kontaktsiz datchiklarda induktiv, transformatorli,
differensialli
, magnitli
egiluvchan mustahkam, induksion va boshqa shu kabilardan iborat.
Agar temirning magnit qarshiligi sochilishi va yig’ilishi oqimida ehtiyot qilinsa, u
holda chulg’am induksiyasi:
Chulg’am zanjiridagi tok esa:
Chulg’amning induksiyasi L va undan oqib o’tuvchi tok I o’zgarishi ochiq
oraliqning yoki yuza S ning o’zgarishiga qarab o’zgaradi.
Induktiv datchikning ishlashdagi sarfi kuchlanish va chastotaning muntazamligiga,
harorat chulg’am aktiv qarshiligiga ta’siri va ishlovchi o’lchamlarning xatolik
oraliqlariga bog’liq. Induktiv datchikning sezgirligi (ishlovchi qism yuzalari
oralig’ining o’zgarishiga qarab):
Yuzaning o’zgarishida esa:
L
0
-induktiv datchikning boshlang’ich birligi, ya’ni va ;
-boshlang’ich qadamlarda ishlovchi ishlovchi yuzalarning
oraliqlari uzunliklari
;
-ishlovchi yuzalarning oraliqlari va ularning yuzalari o’zgarishi;
Shunday qilib, sezgirligi ning chiziqsiz funksiyasi boladi. Chiziqsizlikni
kamaytirish maqsadida deb qabul qilamiz.
Yakorga datchiklarga qaraganda kuchliroq kuch ta’sir qiladi. Bu kuch siljishni
boshqaruvchi elementga yuklama sifatida ta’sir qiladi. Bu kuch boshlang’ich
formulasi:
Bu kamchilikni yo’qotish maqsadida differensial datchiklar qo’llaniladi.
Differensial datchiklar ikki bir xil va simmetrik joylashgan elektro magnit
sistemadan tashkil topgan.
Chulg’amdagi w
1
, w
2
toklari quyidagicha:
k- konstruksiya o’zgarmasi;
R-chulg’amning aktiv qarshiligi.
Yuklama paytdagi tok: .
Ishlovchi yuzalarning oraliq masofasi va toki kattalashgach chulg’amning
Ham kattalashadi. chulg’amdagi tok, yuzalarning oraliq masofasi kamaygani
sababli kamayadi.
19.4-rasmda tokning ishlovchi yuzalarning oraliq masofasiga bog’liqligi
ko’rsatilgan. Bu yerda 19.2-rasmga qaraganda bog’lanish keskin tarzda o’smoqda
va chiziqli bo’lib bormoqda. Agar zanjirdagi aktiv qarshilikni ehtiyot qilsak
yakorga ta’sir qiluvchi kuch oraliqdan va shu oraliqdan oqimga bog’liq bo’lmay
orqali oqimga teng bo’ladi. Shu tarzda differensial datchikda boshqariluvchi
elementning mexanik ta’sirlari kuzatilmaydi. Differensial datchiklarning
qo’llanilishi o’lchamlarning chegarasini va sezgirlikning oshishini ta’minlab
beradi.
Agar induktiv datchikning havo bo’shlig’iga profilirillangan ferromagnit diuskni
olib kirsak, u holda boshqarilish burchagi 360°ga yetishi va L=
f
(α) bog’lanishning
istalgan turining olish imkoni ehtimoli bo’ladi. Agar bu bo’shliqqa magnit
bo’lmagan o’tkazgich materialini olib kirsak, u holda anologik tarzda magnit
sistemasidagi o’lchamlarda qisqa
tutashuvni yuzaga keltirib
, magnitli reaktiv
qarshilikni
Do'stlaringiz bilan baham: | 
