Ma’ruza fanning predmeti, maqsadi va vazifasi

REJA;

1. 
   Arxeologiya va aniq fanlar
   
2. 
   Arxeologiya va tabiiy fanlar
   

• TAYaNCh SO’ZLAR VA IBORALAR

Paleoekologiya, arxeologiya, ximiya, fizika, geometriya, matematika, botanika, paleobotanika, paleozologiya, geologiya, geografiya, tarixiy geografiya, statistika va h. k.

• ANNOTATsIYa

Antropogen (to’rtlamchi davr) arxeologiyasini o’rganishda geologik fanining ahamiyati. Pleystotsen davri qatlamlari va ularning paleolit davrini o’rganishdagi ahamiyati. Paleoekologiya va arxeologiya. Paleozalogiya va paleobotanika fanlari yutuqlaridan ibtidoiy davr faunasi va florasi va xo’jalik xususiyatlarining o’rganishning ahamiyati. Cheksiz (absolyut) davrlashtirishda ximiya va fizika fanlarining o’rni. Matematik statistika va arxeologiya.

1. ARXEOLOGIYa VA ANIQ FANLAR

Arxeologiya tarixiy gumanitar fanlar tarkibiga kirsada, uning ish usulida tabiiy va aniq fanlar keng qo’llaniladi. Aniq fanlardan geometriya, ximiya, fizika, mineralogiya, tabiiy fanlardan botanika, zoologiya, geografiya fanlari ishtirokada arxeologik tadqiqotlar olib boriladi.

Geometriya va arxeologiya.

Geometriyasiz arxeologiya fani fundamental fanga aylanmagan bo’lar edi. Arxeologiyaning alifbesi geometriya bilan boshlanadi. Jumladan, yodgorlikning umumiy maydoni geometrik qoida, formulalar asosida topiladi. Agar yodgorlik to’g’rito’rtburchak, kvadrat shakllarida bo’lsa SqAxB,

doira shaklida bo’lsa formulasi asosida topiladi.

Arxeologik qazishmaning plani ko’chmas uch nuqta qoidasi asosida olinadi. Bunda qazishmaning uchta nuqtasiga ko’chmas qoziqlar qoqiladi. Shu nuqta (qoziq)lar yordamida qazishma davomida o’rganilgan me’morchilik qoldiqlari planga tushiriladi. Nuqta, nuqtalar xarakati geometriyaning oltin qoidasi hisoblanadi.

Stratigrafik qazishmaning tarxlari esa qatiiy geometrik qoida - parallel chiziqlar (arxeologiyada yarus deb ataladi) ko’magida olinadi. Har
50 sm.da parallel chiziqlar o’tkazib olinadi va shu parallel chiziqlar ko’magida stratigrafik qazishmaning plani chiziladi. Parallel chiziqlar har 25 sm.da chizilishi ham mumkin. Yaruslarning farqi, madaniy qatlamning ko’pligi yoki kamligiga bog’liq.
Arxeologik tadqiqotlar davomida topiladigan barcha moddiy madaniyat ashyolari (kulolchilik buyumlari, metal va hakoza) simmetrik qoida asosida chiziladi. Sopol buyum asosida tushuntiriladigan bo’lsa avval idishning gardishi (venchik), bo’yi (vo’sota) va tagi (dontsa) o’lchab olinadi va
idishning simmetrik skleti tayyorlab olinadi va shundan keyin idishning shakli chiziladi.