Mavzu: Monopolistik raqobat va oligopoliya

2.Iste’molchi xulq - atvori - marketing yo‘nalishlaridan biri sifatida.
Iste’molchi xulq-atvori - mahsulotlar, xizmatlarni olish, iste’mol qilish va ulardan foydalanishga bevosita yo‘naltirilgan faoliyat hisoblanadi. Bu faoliyatga mahsulotlar, xizmatlarni olish, iste’mol qilish va ulardan foydalanishdan oldin va keyin yuzaga keluvchi qarorlarni qabul qilish jarayonlari ham kiradi. Iste’molchi xulq-atvorini iste’molchiga ta’sir etish, yangi tadqiqotlar olib borish, madaniyatlararo istiqbolni belgilash kabi ketma-ketlikda o‘rganish mumkin. Iste’molchini xabardor qilish, aldash va boshqa suiste’mol qilishlarni, boshqa amal qiluvchi sud himoyasini qo‘llashni hamda kompensatsiya olish imkoniyatini ko‘zda tutadi. Iste’molchining hayotida foydali bo‘lishi mumkin bo‘lgan axborot dasturlari, motivatsiya va xulq-atvor bo‘yicha ilmiy tadqiqotlarga asoslanishi lozim. Har qanday iste’molchining bir necha variantdan anglab etilgan va erkin tanlash huquqi erkin tadbirkorlik iqtisodiyotining asosi hisoblanadi. Ushbu huquq biznesdagi suiste’mol qilishlar natijasida buzilganda, hxukumat monopoliyalar huquqini cheklashi va adolatsiz savdodagi ko‘zbo‘yamachiliklarni oldini olishi lozim.
Iste’molchini tushunishda quyidagi to‘rtta tushuncha asos bo‘lib hisoblanadi: 1.iste’molchi - xo‘jayin;
2.biznesda muvaffaqiyatga erishish uchun iste’molchi motivatsiyasini va uning xulq-atvorini tushunish lozim; 3.iste’molchi xulq-atvori tashqi ta’sir ostida bo‘ladi;
4.iste’molchi bilan ishlashda ijtimoiy qonunchilikka va ahloqiy sezgirlikka rioya qilish zarurdir.
Iste’molchilarning ehtiyojlari va zaruriyatlari haqiqiy hisoblanib, foydali mahsulotlar va xizmatlarni taklif etish shubhasiz foyda keltiradi. Iste’molchilar tomonidan olinadigan foyda iqtisodiy tizimni jonlantiradi. Dunyoda mashxur bo‘lgan marketing bo‘yicha strateg Leo Bogart shunday deb ta’kidlagan edi: har qanday maxsus (marketing) reklama kompaniyasining bozorga aniq mahsulot yoki firmani siljitishga yo‘naltirishdan tashqari, har bir iste’molchiga mo‘ljallangan va doimo unda yo‘q bo‘lgan tovarlar va xizmatlar to‘g‘risida eslatib turuvchi minglab reklama murojaatnomalarining keng aralash samarasi ham mavjuddir. SHaxsiy motivatsiya darajasida bu samara yanada ko‘proq iste’mol qilishga, xarid qilishga, ya’ni mukammallikka intilish sifatida seziladi. Jamoa darajasida esa u mamlakat iqtisodiy tizimining asosi va qo‘llab-quvvatlovchi iqtisodiy mexanizmi hisoblanadi. Amaliyotda esa ushbu qoidalardan chetlanishlar ham mavjud bo‘ladi. Ishlab chiqarish va savdo sohasida ko‘zbo‘yamachiliklarning va aldashlarning keng quloch yoyishi konsyumerizm harakatini yuzaga keltirdi hamda 1960 yilda AQSH da iste’molchilar huquqini himoya qilish to‘g‘risidagi qonunni qabul qilishga majbur qildi. 
Ushbu qonunning mazmuni quyidagilardan iboratdir: xavfsiz bo‘lish, ya’ni iste’molchi hayoti va salomatligiga xavfli bo‘lgan tovarlar va xizmatlardan himoyalanish huquqi; axborot olish huquqi, ya’ni axborot bilan ta’minlangan tanlovni amalga oshirish uchun zarur bo‘lgan ma’lumotlar bilan ta’minlash; yolg‘on takliflar, ko‘zbo‘yamachiliklardan himoya qilish; tanlov erkinligi ya’ni raqobatli baholar sharoitida turli xil tovarlar va xizmatlarni kafolatli tanlash; himoyalanish huquqi, ya’ni iste’molchilarning manfaatlari to‘liq va tushunilgan holda bozorni tartibga solish bo‘yicha davlat siyosatini ishlab chiqish va amalga oshirishda e’tiborga olinishi lozim hamda zararlarni adolatli qoplash kafolati; toza va sof atrof-muhitdan foydalanish huquqi; aholining kambag‘al qatlamlari va mayda millatlarning o‘z manfaatlarini himoya qilish huquqi.