Mavzu: Qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarish jarayonlariga modellar tuzish Reja

Mavzu: Qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarish jarayonlariga modellar tuzish

Reja:

1. 
   Masalaning qo‘yilishi va maqsad funksiyani aniqlash.
   
2. 
   Boshlang‘ich ma’lumotlarni aniqlash.
   
3. 
   Masalaning sonli iqtisodiy matematik modelini tuzish.
   
4. 
   Qishloq xo‘jalik korxonalarining ishlab chiqarish tarkibini optimallashtarish masalasida, ekin maydonlari va chorvachilik tarmog‘ini shunday o‘lchamlarini toppish nazarda tutiladiki, xo‘jalikning mavjud ishlab chiqarish resurslaridan ratsional foydalangan holda, yetishtirilgan mahsulotlarni realizatsiya qilishdan maksimal daromad olish nazarda tutiladi.
   

Qishloq xo‘jalik korxonalarining ishlab chiqarish tarkibini modellashtirish masalasini mohiyati, xo‘jalikning tarmoqlar bo‘yicha optimal ishlab chiqarish tarkiblari ko‘rsatkichlarini aniqlashdan iborat.

Masalaning iqtisodiy-matematik modelini tuzishda xo‘jalik ekin maydonlari, chorva mollarining ayrim tur, guruhlari bo‘yicha bosh sonlari va iqtisodiy ko‘rsatkichlari aniqlanadi.

Qishloq xo‘jalik korxonalarining ishlab chiqarish tarkibini modellashtirish masalasining iqtisodiy-matematik modelini tuzish uchun masalaning qo‘yilishini quyidagicha ifodalash mumkin: Qishloq xo‘jalik korxonasining ishlab chiqarish tarkibi bo‘yicha, dehqonchilik va chorvachilik tarmoqlarining shunday optimal o‘lchamlarini toppish talab qilinadiki, u xo‘jalikda mavjud resurslarga ko‘ra, mahsulotlarni yetishtirish va sotish rejalarni bajarilsihini ta’minlansin.

Optimallik mezoni. Qishloq xo‘jalik korxonalarining ishlab chiqarish tarkibini modellashtirishda, qaralayotgan iqtisodiy-matematik masalaning optimallik mezoni qilib, yalpi mahsulot ishlab chiqarishni maksimallashtirishni tanlash maqasadga muvofiq hisoblanadi.

Masalaning iqtisodiy-matematik modelini tuzish uchun quyidagi boshlang‘ich ma’lumotlarni bo‘lishi maqsadga muvofiq hisoblanadi:

• 
  Xo‘jalikning tarmoqlari haqida ma’lumotlar;
  
• 
  Ekinlar hosildorligi, 1 ga ekin maydoniga qilinadigan ishlab chiqarish harajatlari;
  
• 
  Bir bosh chorva molini boqish uchun qilinadigan ishlab chiqarish harajatlari;
  
• 
  Tarmoqlarni rivojlantirish uchun ajratilishi kerak bo‘lgan ekin maydonlari;
  
• 
  Chorvachilikni rivojlantirish uchun ekiladigan ekin turlari;
  
• 
  Yil davomida, tig‘iz davlarda foydalaniladigan mehnat resurslari;
  
• 
  Ekin turlarining minimal va maksimal maydonlari o‘lchamlari bo‘yicha ma’lumotlar;
  
• 
  Xo‘jalikning qishloq xo‘jalik hamda chorvachilik mahsulotarini yetishtirish va sotish rejalari;
  

Masalaning tarkibli iqtisodiy-matematik modelini tuzish uchun quyidagi belgilshlarni kiritamiz:

• 
  _{ }-_{ }-ekin turlari maydoni (ga), o‘zgaruvchi;
  
• 
  _{ }-jins-yoshdagi chorva mollarining bosh soni, o‘zgaruvchi;
  
• 
  _{ }-omuhta yem sotib olish harajatlari (so‘m), o‘zgaruvchi;
  
• 
  _{ }-ekin turiga sarf qilinadigan _{ }-ishlab chiqarish resurslari;
  
• 
  _{ }-xo‘jalikdagi _{ }-ishlab chiqarish resurslari hajmi;
  
• 
  _{ }- _{ }-ekin turini bir gektaridan olinadigan mahsulot bo‘yicha hisoblanadigan, _{ }-to‘yimli moddalar ko‘rsatkichi;
  
• 
  _{ }-bir bosh-_{ }-chorva molini _{ }-to‘yimli moddalarga bo‘lgan yillik talabi;
  
• 
  _{ }-bir gektar ekin maydonidan olinadigan va ozuqa birligida hisoblanadigan _{ }-yem-hashak turi (s);
  
• 
  _{ }-bir bosh _{ }-chorva molini, ozuqa birligida hisoblanadigan _{ }-yem-hashak turiga bo‘lgan yillik talabi;
  
• 
  _{ }-_{ }-ekin turi hosildorligi (s, ga);
  
• 
  _{ }-mahsulot sotish rejalari;
  
• 
  _{ }-xo‘jalikdagi jami ekin maydoni;
  
• 
  _{ }-ayrim ekin turlariga ajratiladigan ekin maydonlari bo‘yicha yuqori chegaraviy ko‘rsatkichlar;
  
• 
  _{ }-_{ }-ekin maydonlaridan olinadigan foyda (ga,so‘m);
  
• 
  _{ }-bir bosh _{ }-chorva molidan olinadigan foyda, so‘m;
  

Masalaning maqsad funksiyasi, xo‘jalik tarmoqlaridan olinadigan foydani maksimalllashtirishdan iborat bo‘ladi:

_{ } (1)

quyidagi cheklash shartlarini bajarilishida, dehqonchilik qilinadigan umumiy ekin maydonini taqsimlanishi bo‘yicha:

_{ }, (2)

ekin turlariga sarf qilinadigan ishlab chiqarish resurslari (hajmi) bo‘yicha:

_{ } (3)

chorva mollarini yem-hashaklardagi to‘yimli moddalarga bo‘lgan yillik talabini bajarilishi bo‘yicha:

_{ } (4)

chorva mollarini ozuqa-birligida hisoblanadigan yem-hashaklarga bo‘lgan yillik minimal va maksimal talablarini bajarilishi bo‘yicha:

_{ },

_{ } (5)

ishlab chiqarish rejalarini bajarilishi bo‘yicha:

_{ }, (6)

ayrim ozuqa ekinlariga ajratiladigan maydonlarning yuqori chegarasi bo‘yicha:

_{ }, (7)

o‘zgaruvchilarning nomanfiyligi:

_{ }. (8)

Tuzilgan iqtisodiy-matematik modelni amaliyotda qo‘llash; resurslar sarfi va ishlab chiqarish natijalarini o‘zaro aloqasini, mahsulotlar ishlab chiqarish va mavjud resurslardan optimal foydalanishni taminlaydi. Shuningdek, xo‘jalik tarmoqlari va ularning tarkibi bo‘yicha optimal ko‘rsatkichlar aniqlanadi.

Bu qishloq xo‘jalik ishlab chiqarish tarmoqlarini optimal iqtisodiy-matematik modelining mohiyatidir.

Nazorat uchun savollar

1. 
   Qishloq xo‘jalik ishlab chiqarish tarkibini modellashtirishda masalani qo‘yilishini ayting.
   
2. 
   Qishloq xo‘jalik ishlab chiqarish tarkibini modellashtirish masalasini yechishda qanday natijalar olinadi?
   
3. 
   Masalaning qo‘yilishini tushuntiring.
   
4. 
   Masalaning maqsad va mohiyati nima?