Leontev paradoksi (Leontief paradox)— bu Xeksher-Olinning ishlab chiqarish omillari nisbati nazariyasining amalda bajarilmasligi – mehnat serob mamlakatlarning kapital sig‘imli, kapital serob mamlakatlarning mehnat sig‘imli tovarlarni eksport qilishidir. O‘sha paytda etakchi bo‘lgan yondashuvning inkor etilishi uning tushuntirilishini talab qilardi. Munozaralar Xeksher-Olin nazariyasi to‘g‘ri, Leontev tomonidan olingan natijalar noto‘g‘ri ekanligini isbotlashga harakatlar doirasida bo‘ldi. Leontev paradoksiga qarshi keltirilgan ba’zi dalillar quyidagilar:
Ishchi kuchini malakali va malakasiz ishchi kuchi guruhlariga ajratish kerak hamda eksport tovarlarga sarflangan xarajatlarni har ikki guruh uchun alohida hisoblash kerak.
AQSH qazib olinishida katta miqdorda kapital xarajatlarini talab qiluvchi xomashyoni katta hajmda import qiladi. SHuning uchun AQSHning eksport tovarlari katta hajmdagi kapital sig‘imli xomashyoni talab qiladi, bu esa eksportni kapital sig‘imliga aylantiradi.
Leontev testi AQSHda mavjud bo‘lgan import tariflarini inobatga olmagan, bu tariflar AQSH sanoatining mehnat sig‘imli tarmoqlarini xorijiy raqobatdan himoyalash uchun joriy qilingan, natijada mehnat sig‘imli tovarlar importiga to‘siq qo‘yilgan.
Amerikaliklarning did va xohishlari an’anaviy ravishda kapital sig‘imli texnologik mahsulotlarga qaratilgan bo‘lib, AQSH kapital bilan yaxshi ta’minlangan bo‘lishiga qaramasdan bu tovarlarni ular xorijdan sotib olishadi.
Ishlab chiqarish omillari reversi: bir tovar mehnat serob mamlakatda mehnat sig‘imli, kapital serob mamlakatda kapital sig‘imli bo‘lishi mumkin. Masalan, kapital serob sanalgan AQSHda etishtirilgan gurunch yuqori texnologiya vositasida ishlab chiqarilgani bois kapital sig‘imli hisoblansa, Vetnamda etishtirilgan gurunch mehnat sig‘imlidir, chunki u asosan qo‘l mehnati yordamida tayyorlanadi.
Xalqaro savdoning standart modeli 3. Tarixan xalqaro savdo nazariyalarini ishlab chiqishda iqtisodiy ta’limot tovarlar va ishlab chiqarish omillari taklifini o‘rganishga ko‘proq e’tibor qaratgan, talabga esa etarli darajada e’tibor berilmagan. Biroq barchaga ma’lumki, jahon bozorida tovarlar taklifi talabga bog‘liq bo‘ladi, shuning uchun ham zamonaviy xalqaro savdo nazariyasi tovarlar talab va taklifiga birdek e’tibor beradi. U oldingi mavzularda ko‘rib chiqilgan klassik va neoklassik modellarni rad etmaydi, zero qanday muammo hal etilishi kerakligi va qaysi ishlab chiqarish omiliga ko‘proq e’tibor qaratilishi lozimligiga bog‘liq ravishda bu modellardan hozirgi paytda ham analitik maqsadlarda faol foydalanib kelinmoqda. SHuning uchun yuqorida keltirilgan modellar ma’lum ma’noda jahon iqtisodiy ta’limoti tomonidan tan olingan va zamonaviy bosqichda xalqaro savdoni nazariy tahlil dastagi sifatida xizmat qiluvchi, xalqaro savdoning standart modeli nomini olgan modelning xususiy holi deb hisoblanishi mumkin.
Talab va taklif muvozanatining neoklassik postulatlariga asoslangan xalqaro savdoning standart modeli juda ko‘plab iqtisodchilar-neoklassiklar harakatlarining qo‘shilishi samarasidir, bu iqtisodchilar jamiyat miqyosidagi jami talabga alohida e’tibor karatishgan. Standart modelda foydalaniladigan asosiy tushunchalar turli yillarda irland iqtisodchisi Frensis Edjuort va kelib chiqishi Avstriyadan bo‘lgan amerikalik iqtisodchi Gottfrid Xeberler tomonidan kiritilgan.
Klassik modellar talab va taklifdan chegaralangan doiradagi ma’lum bir tovarlar uchun foydalanilgan. Standart model esa bu doirani jami talab va taklifgacha kengaytirdi. Standart model bizga umumiy iqtisodiy nazariyasidan ma’lum bo‘lgan hamda haqiqiy iqtisodiy vaziyatlarga ko‘proq mos keluvchi o‘rnini qoplash xarajatlarining ortib borishi to‘g‘risidagi qonuniyatiga tegishli daslabki shartlardan kelib chiqadi.
Ortib boruvchi o‘rnini qoplash xarajatlari (increasing opportunity coss) har bir qo‘shimcha 2-tovarni ishlab chiqarish uchun voz kechiladigan 1-tovarning miqdori doimiy emas, balki ortib boruvchi bo‘lishligini nazarda tutadi.
2.3.1.-rasmdagi ishlab chiqarish imkoniyatlari egri chizig‘idan ko‘rinib turibdiki, O‘zbekistonda o‘zi nisbiy ustunlikka ega bo‘lgan 1-tovarning har bir qo‘shimcha birligini ishlab chiqarish uchun voz kechiladigan 2-tovar soni borgan sari ortib bormoqda.
