Muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti phy-020 guruh talabasining fizika fanidan

MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI PHY-020 GURUH TALABASINING FIZIKA FANIDAN
MUSTAQIL ISHI

Mavzu: Elektromagnit to’lqinlarni uzatish va qabul qilish

Bajargan: Turdimuratov Dauletiyar

Tekshirgan: Baxronov Hayot

TOSHKENT – 2020

Elektromagnit to’lqinlarni uzatish va qabul qilish
Induktivlik (L) va sig’im (C) dan iborat tebranish konturidagi kondensatorni tashqi manbadan zaryadlab bo’lgach, kalit bilan zanjirni ulasak (1-rasm), elektromagnit tebranishlar, ya’ni elektr va magnit maydon energiyalarining bir-biriga aylanishlari sodir bo’ladi. Bunday konturni, odatda berk tebranish konturi deb ataladi va unda energiyaning nihoyatda oz qismigina kontur atrofidagi fazoda elektromagnit to’lqin sifatida tarqaladi. Haqiqatan, konturdagi energiyaning bir turdan ikkinchi turga aylanuvlarida o’zgaruvchan elektr maydon fazoning kondensator plastinkalari orasidagi juda kichik sohasida to’plangan va qoplamalar

1-rasm
bilan o’ralgan. Shuning uchun elektromagnit to’lqin chekli yo’nalishda, ya’ni kondensator plastinkalari bilan chegaralangan yo’nalishda tarqala oladi (1-rasmda kondensatorning razryadlanish vaqtidagi elektromagnit maydonning tarqalishi tasvirlangan). Bundan, tebranish konturi ochiqroq qilib yasalsa, ya’ni vujudga keladigan o’zgaruvchan elektr maydon konturni har taraflama o’rab oladigan qilib yasalsa, konturning to’lqin tarqatuvchanligini oshirish mumkin, degan xulosaga kelamiz.

Ikkinchi tomondan, tebranish konturining tebranish davri T qanchalik kichik bo’lsa, elektr maydonning o’zgarish tezligi shunchalik katta bo’ladi. Bu esa magnitoelektr induktsiya hodisasi tufayli sodir bo’ladigan uyurmaviy magnit maydon intensivligining ortishiga sabab bo’ladi. Bu maydon energiyasi uyurmaviy elektr maydon energiyasiga, u esa yangi magnit maydon energiyasiga aylanadi va hokazo. Shu tariqa fazoda elektromagnit maydonni tarqalishi sodir bo’ladi. Demak, tebranish konturining davri qanchalik kichik bo’lsa, kontur energiyasining shunchalik ko’proq qismi elektromagnit to’lqin sifatida tarqaladi. Bundan, tebranish konturidagi induktivlik va sig’im qiymatlarini kichraytirish lozim (chunki ), degan xulosaga kelamiz.

Yuqorida bayon qilingan fikrlarga asoslanib, berk tebranish konturini (2-a rasm) fikran quyidagi ketma-ketlikda o’zgartiraylik: kondensator plastinkalari orasini bir oz kengaytirib, g’altak o’rniga kondensator plastinkalarini birlashtiruvchi bir o’ramgina sim olaylik (2-b rasm). Natijada sig’im va induktivlik

2-rasm
anchagina kamayadi, elektromagnit to’lqinning tarqalishi uchun lozim bo’lgan soha esa ortadi. Tebranish chastotasini () yanada orttirish maqsadida konturni 2-v rasmdagi shaklga keltirish mumkin. Nihoyat, kondensator plastinkalarini butunlay olib tashlash mumkin (2-g rasm). Agar boshlang’ich holatda (2-a rasm) berk tebranish konturida elektr maydon fazoning faqat kondensator plastinkalari oralig’idagi sohasida mujassamlashgan bo’lsa, so’nggi holatda (2-g rasm) ochiq tebranish konturi atrofidagi fazoning barcha sohasida mavjuddir, 20g rasmda tasvirlangan ochiq tebranish konturidagi kalitni ulasak, o’tkazgich bo’ylab zaryadlarning harakati (ya’ni elektr tok) vujudga keladi. Bu tok tufayli magnit maydon vujudga keladi, u uyurmaviy elektr maydonni vujudga keltiradi va hokazo.

Gerts tajribalarida qo’llanilgan ochiq tebranish konturi ham yuqorida bayon etilganga o’xshash edi. Gerts o’tkazgichlarning sig’imini bir oz orttirish uchun o’tkazgichlar uchlarini yo’g’onlashtirib sfera shakliga keltirdi (3-rasm). Gertsning

3-rasm
bu qurilmasi