Назорат саволлари

НАЗОРАТ САВОЛЛАРИ

1. Миллий ғоя тарғиботида инновацион технологиялар тушунчаси Ҳозирги вақтда мафкуравий хуружларнинг ниҳоятда кенг қамровли тус олганлиги жамиятнинг сиёсий, ижтимоий, маданий, мафкуравий, таълим-тарбиявий, иқтисодий соҳаларини мафкуравий иммунитет ғоясининг мантиқий ривожи сифатида шакллантиришни тақазо этмоқда. Бу жараёнда инновациянинг ахамияти юкори.

Инновация – бу бозор талабидан келиб чиққан ҳолда жараёнлар ва маҳсулотларнинг сифатли ўсиш самарадорлигини таъминлаш учун жорий этилган янгиликдир. Инсон интеллектуал фаолияти, унингфантазияси, ижодийжараёни, кашфиётлари, ихтиролариварационализаторлигинингякунийнатижасиҳисобланади.
Бундай нодир махсулотнинг асоси эса албатта замонавий билим, янгича тафаккур тарзи, юксак технология, – бир сўз билан айтганда интелектуал мулк, инновацион ғоядир.
Инновация – бу бозор талабидан келиб чиққан ҳолда жараёнлар ва маҳсулотларнинг сифатли ўсиш самарадорлигини таъминлаш учун жорий этилган янгиликдир. Инсон интеллектуал фаолияти, унингфантазияси, ижодийжараёни, кашфиётлари, ихтиролариварационализаторлигинингякунийнатижасиҳисобланади.
лойиҳасини ишлаб чиқиш, Ўзбекистон Республикасининг инновацион ривожланиш стратегиясини ишлаб чиқиш каби бандларнинг киритилгани, шунингдек, 2017 йилда ушбу соҳадага ишларни самарали ва комплекс амалга оширишни ташкил этиш мақсадида Республикамиз давлатчилигида янги тузилма инновацион ривожланиш вазирлиги тузилгани фикримизнинг далилидир. Ушбу соҳани такомиллаштириш масаласига тўхталар экан Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.Мирзиёев «Халқимиз дунёқарашида инновация муҳитини яратиш энг муҳим вазифамиздир. Инновация бўлмас экан, ҳеч бир соҳада рақобат, ривожланиш бўлмайди. Бу соҳадаги ўзгаришларни халқимизга кенг тарғиб қилмасак, одамларда кўникма пайдо қилмасак, бугунги давр шиддати, фан-техниканинг мислсиз ютуқлари билан ҳамқадам бўлолмаймиз”, деб таъкидлаб ўтди.
Инновация, инновацион технология сўзларининг мазмуни бизнинг назаримизда маълум бўлди. Хўш, миллий ғоя тарғиботида инновационтехнологияларнинг ўрни қандай, уни тарғиб этишда қандай технологиялардан фойдаланиш ўзининг самарасини беради?
Сиёсий фанлар доктори, профессор И.Эргашев ва бошқаларнинг қайд этишича, “Миллий ғоя тарғиботи технологияси” атамасининг пайдо бўлиши тасодифий эмас. Мустақиллик шарофати билан барча соҳалаларда туб ислоҳотлар ўтказилди. Бу ислоҳотларнинг замирида аввало, маънавий-маърифий соҳалардаги ўзгаришларни таъкидлаб ўтиш жоиз
Бугун давр ўзгарди, айниқса, замонавий мутахассисга талаблар давлат таълим стандартлари доирасида кучайтирилди: мустақил билимларни тўлдирувчи шахс бўлиш, мустақил фикр юритиш кабилар шахс сифатлари таркибига кириб улгурди.
миллий ғояни тарғиб қилиш технологияларидан фойдаланиш ҳисобланади. “Технология” тушунчаси, кенг маънога эга. У инсоннинг аниқ, мураккаб жараённи кема-кет ўзаро боғлиқ муолажа ва амаллар тизимига тақсимлаш орқали кафолатли натижаларга эришиш мақсадида амалга ошириладиган усуллар, воситалар, йўналишлар тушунилади. Шу билан бирга “технология” тушунчаси ХХ асрнинг иккинчи ярмидан бошлаб жамоатчилик онгига мустаҳкам ўрнашди ҳамда илмий ва амалий тафаккурнинг ўзига хос йўналиши бўлиб қолади.
Унинг регулятив таъсири шундаки, у тадқиқотчи ва амалиётчиларни инсоний фаолиятнинг барча жабҳаларига, жумладан, таълим соҳасига ҳам ундайди:

• 
  жараённинг натижавийлигини асослашга рўбарў келиши;
  
• 
  фан ва тажрибаларнинг сўнгги ютуқларидан талаб қилинган натижаларни олишни кафолатлаш учун сағарбар қилиш;
  
• 
  фаолиятни интенсив, яъни юқори илмий асосда қуриш (аксинча, куч вақт ва ресурсларни бекорга сарфлашга олиб келадиган экстенсив асосда эмас);
  
• 
  фаолиятни мумкин бўлган тузатиш муолажалари сонини камайтириш мақсадида башоратлаш ва лойиҳалашга асосий эътибор қаратиш;
  
• 
  янги информацион воситалардан фойдаланиш, эскирган амалларни автоматлаштириш.
  

Бошқача қилиб айтганда, технологияланувчанлик инсон фаолиятининг етакчи тавсифи бўлиб қолди, у таълимий жараёнларнинг самарадорлигини, мақбуллигини, юқори илмийлигини янги сифат даражасига кўтаришни англатади.
Технология–замонавий илмий-амалий тафаккур усули, деган хулосага келиш мумкин. У фаолиятни тубдан такомиллаштиришга, унинг натижавийлигини, тезкорлигини техникавий қуролланганлигини оширишга оид амалий тадқиқотлар йўналишини акс эттиради. Технология-предметли соҳанинг обьектив қонунларини юқори ўлчовда акс эттирадиган ва шу боисдан муайян шароит учун натижаларнинг ўрнатилган мақсадларга мос келишини таъминлайдиган фаолиятдир.
Миллий ғоянинг тарғиботи қуйидаги вазифаларни амалга ошириш орқали:

• 
  аввало миллий ғоя тарғиботи бўйича комплекс дастур яратиш;
  
• 
  миллий ғоя тарғиботи технологиялари мазмун-моҳиятини очиб бериш орқали уни такомиллаштириш;
  
• 
  миллий ғоя тарғиботида янги педагогик технологиялардан унумли фойдаланиш;
  
• 
  миллий ғоя тарғиботининг таълим тизимидаги фаолиятини такомиллаштириш, уни ривожлантириш йўлларини белгилаб бериш;
  
• 
  миллий ғоя тарғиботида интерфаол усуллардан фойдаланиш орқали уни оммалаштириш ва босқичма-босқич сингдириб бориш;
  
• 
  аҳоли кенг қатлами орасида тарғибот олиб боришдан иборатдир.
  

Бугун ҳар бир соҳа вакилининг тилидан тушмай келаётган, ислоҳотларимизни, жамиятимиз тараққиётини янги босқичга кўтаришга қаратилган “инновацион ёндашув”, “инновацион технология”, умуман олганда “инновация” деганда нимани тушуниш лозим?
Бугунги кунда эскича Феодализм → Капитализм → Социализм каби формацион ёки биринчи дунё, иккинчи дунё, учинчи дунё деб аталувчи стратификацион ёндашувлар билан бир қаторда Д.Белл, О.Тоффлер номлари билан аталадиган жамият тараққиётининг аграр, индустриал ва постиндустриал (ахборотлашган) жамиятлар, деб эътироф этилаётган цивилизацион тараққиёт назарияси ҳам кенг тарқалди.
Қишлоқ хўжалиги устувор бўлган аграр жамиятдан ёки саноат, ишлаб чиқариш асосий даромад манбаи бўлган индустриал жамиятдан фарқли ўлароқ постиндустриал жамиятда – ялпи ички махсулотнинг катта қисми хизмат кўрсатиш ва ахборот соҳасидан олинади, яъни постиндустриал давр иқтисоди – бу қўшимча қийматнинг асосий қисми конларда болғалар билан эмас, балки мия орқали топилиши демакдир. Яъни, аграр ва индустриал даврда истеъмолчига арзон маҳсулот таклиф қилган устунлик қилса, постиндустриал иқтисоддаНОЁБ, НОДИР маҳсулот таклиф қилган ютади.
Ҳозирги замонда ишлаб чиқаришнинг географик жойи аҳамиятга эга бўлмай қолди, аҳамиятлиси ким ишлаб чиқаришни тўлиқ назорат қилиши, уни бугунги истеъмолчининг дидига доимо мослаштириб боришидадир. Ким буни уддалай олса, ўша барча фойдага эга чиқади. Масалан, “iPhoneнинг расмий сайтида ёзилишича, хитойлик ишлаб чиқарувчилар гаджет ускуналарни йиғиш бўйича энг яхши потенциалга эга бўлса ҳам уларнинг ишлаб чиқаришга қўшган хиссалари атиги 1%ни ташкил қилар экан, яъни бу махсулотдан улар бор йўғи 1% улуш олади деганидир. Даромаднинг катта қисми эса АҚШнинг Калифорния штатидаги Купертино оффисларида ўтириб ўзининг интелектуал салоҳияти билан ушбу “постиндустриал гиганти”нинг даромадини ошириб, унинг махсулотларини кун сайин янгилаб бораётган Apple компаниясининг 80 мингдан ошиқ дизайнер, дастурчи ва оффис ҳодимларига ойлик маоши, акционерларга дивидент шаклида тарқатилади
2. Миллий ғоя тарғиботини амалга оширишнинг институционал асослари
Қуйидаги ижтимоий институтлар миллий ғоя тарғиботини амалга оширишнинг институсионал асослари тизимида алоҳида ўрин тутади: таълим-тарбия, илм-фан, маданият, маданий-маърифий муассасалар, адабиёт ва санъат, дин, жисмоний тарбия ва спорт, урф-одатлар, маросим ва байрамлар, оила, маҳалла, меҳнат жамоалари, сиёсий партиялар, нодавлат ташкилотлари ва ОАВ.
Хўш таълим-тарбия тизими бугун қанчалик муҳим ва унга эътибор нималарда кўринади? Барчамизга маълумки, бугун дунё бўйича тахминан 1,2 миллиардодам умуман ҳеч қандай таълим ва маълумотга эга эмас. Шундан 70 фоизини қиз болалалар ва аёллар ташкил қилади. АҚШ Марказий Разведка Бошқармаси маълумотига кўра дунёнинг энг саводсиз мамлакатлари Нигер (84,3% аҳолиси саводсиз), Буркино Фасо (77%), Афғонистон (63,7%), Сиерия Лионе (63,7), Гамбия ва ҳ.к. ҳисобланади.
ЮНЕСКО дунёни саводсизликни тугатишга чақирмоқда. Унинг нуқтаи назарига кўра агар таълим билан боғлиқ дастурларни амалга ошириш учун махсус маблағ ажратилмас экан, юқорида кўрсатилган муаммо ечилмай қолиб кетаверади. Таълим учун маблағлар тобора камайиб бормоқда. ЮНЕСКО мамлакатларни ҳар йили таълим учун қўшимча 8-10миллиарддоллар ажратишга ундамоқда.
Ҳеч кимга сир эмаски мамлакатимизда ёшлар камолотига эътибор мустақиллигимизнинг дастлабки кунларида қабул қилинган “Ўзбекистон Республикасида ёшларга оид давлат сиёсатининг асослари тўғрисида”(2016 йил 15-сентябрда ўзгартириш ва қўшимчаларкиритилди)ги, “Таълим тўғрисида”ги қонунлар ва “Кадрлар тайёрлаш миллий дастури” билан мустаҳкамлаб қўйилган. Зеро, статистик маълумотларга кўра мамлакатимиз аҳолисининг 67%дан ортиғини 30 ёшгача бўлганлар ташкил этади. миллий ғоя тарғиботида энг муҳим омиллардан бири – таълим-тарбияни узлуксиз равишда олиб бориш. Таълим-тарбия тизимини тубдан ислоҳ этиш, илм-фан соҳасини ривожлантириш – миллий ғоя тарғиботининг энг муҳим омили ва мустаҳкам асосидир. Шунинг учун ҳам ҳозирги даврда миллий ғоя ва таълим-тарбиянинг узвий алоқадорлигини ҳисобга олиш ва унга алоҳида эътибор қаратиш муҳим аҳамиятга эга бўлган долзарб масаладир. Бу, аввало, мустақиллик туфайли таълим-тарбиянинг ғоявий-мафкуравий асослари, негизлари тубдан ўзгарганлиги билан боғлиқ, яъни, таълим-тарбия соҳаси тубдан ислоҳ этилди, у ягона коммунистик ғоя принциплари, мақсад ва вазифаларидан холос бўлди. Бугун, мамлакатимизда таълим-тарбия жамияти мафкураси бўлмиш - миллий ғоя, унинг асосий тушунча ва тамойилларига асослангани ҳолда амалга оширилмоқда.
Мустақиллик йилларида “Таълим тўғрисида”ги Қонун, “Кадрлар тайёрлаш миллий дастури” қабул қилинди, Кадрлар тайёрлаш миллий модели ишлаб чиқилиб, янгича дунёқараш, ғоя ва мафкуралар ҳилма-хиллигига асослангани шахснинг таълим даражаси ва салоҳиятини оширишга, мустақил фикрлайдиган, ижодий ёндошув маданиятига эга бўлган, янги авлод кадрларини тайёрлаш таълим-тарбия соҳасида муҳим ўрин тутади.
Таълим-тарбия тизими фаолияти самарадорлигини ошириш учун, бу тизимда: