O‘zbekiston Respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi Muxammad Al -xorazmiy nomidagi Toshkent axborot texnologiyalari universiteti xuzuridagi qashqadaryo axborot texnologiyalari texnikumi

O‘zbekiston Respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi Muxammad Al -Xorazmiy nomidagi Toshkent axborot texnologiyalari universiteti xuzuridagi qashqadaryo axborot texnologiyalari texnikumi


<> fakulteti
Telekommunikatsiya texnologiyalari yunalishi DI-102
(Sirtqi talim shakli)
Gurux talabasi
__________________________________________________________________

“Elktron texnika va elektronika” fanidan bajargan

Mustaqil ishi
Bajardi:_____________________________________________________________


Qabul qildi:__________________________________________________________
Mavzu: ELEKTR ZANJIRLARINI HISOBLASH USULLARI



REJA:
1-Kirish:
2-Kirxgof qonunlarini bevosita so'llash usuli:
3- Kontur toklari usuli:
4- Tugun potentsiallari usuli:
5- xulosa:
Kirish

1. Elektr zanjirlarini hisoblashdagi asosiy vazifa tokning zanjir tarmotslarida shunday

taqsimlanganligini anitqlashdir. Bu vazifa elektr zanjiri uchun asosiy bulgan Om va Kirxgof qonunlaridan foydalanib hal etiladi. Murakkab elektr zanjirlarining ishlashini tahlil silish va hisoblash uchun Kirxgofning ikkala sonuniga asoslangan bir nechta usullar ishlab kiritilgan.
Ammo konkret sharoitda berilgan elektr zankiri sxemasidagi elementlarning joyla- siljishga (konfiguratsiyasi) ko'ra va masalada so'yilgan sharoit- larga binoan uni saysi usul bilan yechish samarali bo'lsa, o'sha usuldan foydalanish tavsiya etiladi. quyida elektr zanjirlarini hisoblashning amalda keng tarqalgan usullari bilan tanishib chiqamiz.
2. Kirxgof- ning birinchi va ikkinchi qonunlaridan foydalanib, har qanday murakkablikdagi tariotslangan elektr zanjiri uchun kerakli tenglamalarni tuzgandan so'ng ularni birgalikda yechib, zarur kattaliklarni
Kirxgof qonunlariga asos- lanib tenglamalar tuzishdan avval suyidagi tartib va soida- larga rioya silish lozim:

1. 
   Berilgan elektr zanjiri sxemasini iloji boricha sod- dalash girish.
   
2. 
   oerilgan elektr zanjiri sxemasini mustatsil kongur- larga ajratish.
   3.Sxemada avvaldan berilgan EYUK. kuchlanish va toklarning hamda avvaldan noma'lum bo'lgan toklarning ixtiyoriy shartli muskat yo'nalishini ko'rsatish (tanlash).
   4. Sxemadagi har bir berk kongurni aylanib chitsishning ixtiyoriy yo'nalishini ko'rsatish (tanlangan yo'nalish bo'yicha tuzilgan tenglamalar o'zaro boglits bo'lmasin).
   5 Kirxgofning birinchi sonuni bo'yicha p — 1 (p — sxemadagi tugunlarsoni) hol uchun toklar tenglamasini tuzish, aks holda oxirgi tugun uchun tuzilgan tenglama
   avvalgilari- ga bog'lits bo'lib soladi. www.ziyouz.com kutubxonasi
   6. Kirxgofning ikkinchi qonuniga ko'ra (o'zaro bog'liq bulmagan) K — (p — 1) yetishmovchi tenglamalarni tuzish [ K — noma'lum toklar soni).
   7 Kirxgof qonunlari bo'yicha tuzilgan tenglamalar soni sxemadagi tarmoklar soniga teng bo'lishi kerak. Misol tariqasida rasmda kursatilgan elektr zanjirdagi toklarni aniqlaylik (EYUKva qarshiliklar ma'lum, deb faraz qilamiz). Berilgan boshlang'ich sxemani , a
   soddalashtir- gandan so'ng b dagi sxema hosil bo'ladi.
   

Sxemada avvaldan ma'lum bo'lgan EYUK yo'nalishini va aniq- lanishi lozim bulgan toklarning ixtiyoriy musbat yo'nalishi- ni ko'rsatib, Kirxgof qonunlariga o'ra tenglamalar sistemasini tuzamiz. Tarmoqlar soni uchta bo'lgani uchun tenglamalar soni ham uchta bulishi kerak:

tenglamalar sistemasini yechish natijasida ayrim toklar musbat yoki manfiy ishoraga ega bo'lib qolishi mumkin. Musbat ishoralar toklarning haqiqiy yo'nalishlari to'g'ri bel- gilanganligini,manfiylari esa toklarning yo'nalishi teskari belgilanganligidan darak beradi.

3. Bu usul murakkab elektr zanjirlarini hisoblashda amalda keng qo'llaniladigan usullardan biri bo'lib, Kirxgofning ikkinchi konuniga binoan tuzilgan tenglamalar bo'yicha tahlil kilinadi.
Kontur toklari usuli tugun nuqtalari ko'p bo'lgan murakkab elektr zanjirlarni hisobl ashda samarali bo'lib, u yordamida tenglamalar sistemasi tuzilganda, Kirxgofning birinchi qonuni bo'yicha tuziladigan tenglamalardan farqli o'laroq, umumiy yechiladigan tenglamalarning soni avvalgi usulga Karaganda bittaga kamayadi.

Mazkur usul yordamida murakkab elektr zanjirining sxemasi rasmda hisoblanganda uni avval mustaqil (1; 2;3) kontur- larga ajratib, har bir kontur- da ixtiyoriy yo'nalishga ega bulgan kontur toklari /,, /p va /I1 oqib o'tayapti, deb faraz kilinadi. Kontur toklarining yo'nali- shini, iloji boricha, EYUK lar yo'nalishiga mos qilib olgan ma'qul. Agar kontur toklarining qiymatlari aniqlansa, ular orkali barchya tarmoklarlagi toklarning haqiqiy kiymatlarnni aniqlash mumkin
Kontur toklari absolyut kiy- mat jihatdan mustaqil tarmoqlardagi toklarga teng bo'lishi kerak Agar mustaqil tarmoq- dagi tokning yo'nalishi (ixtiyoriy olingan) kontur tokining yo'nalishi bilan mos bo'lsa, mustaqil tarmoqdagi tok ishoraga, mos bo'lmasa manfiy ishoraga ega bo'ladi. Sxemada nechta mustaqil kontur bo'lsa, o'shancha tenglam* tuzish kerak SH unaay qilib, ko'rilayotgan sxema uchun Kirxgofning ikkinchi qonuniga asosan kuyidagi tenglamalar sistemasini tuzamiz

Quyidagi belgilashlarni kiritamiz:

tenglamalar sistemasini umumiy holda quyidagicha yozamiz:

Bu yerda: E{, En, — tegishli konturlardagi EYU K larning algebraik yiginaisi; R1, R2, R3tegishli yondosh konturlar orasidagi yondosh tarmok- lar qarshiliklarining yig'indisi yoki konturlarning o'zaro qarshiliklari
4. Аgar zanjirdagi berilgan EYUK (tok) manbalari va qarshi- liklari bo'yicha zanjirning tarmoqlaridagi toklar va barcha tugunlari orasidagi kuchlanishlar pasayishini aniqlash mumkin bo'lsa, bunday zanjirni tahlil qilish mumkin, deb hi- soblanadi. Agar ixtiyoriy murakkab elektr zanjirdagi ( t + 1)tugun- lardan bittasini ajratib olib, uning potentsiali nolga tenglashtirilsa

unda q va S tug'unlari orasiga joylashgan q — 5 tarmoq- ning qismalaridagi potentsiallar ayirmasi s-q — buladi. F1,f2,f3 . . . fttugunlarning potentsiallari ma'lum bulsa. ular orasidagi ayirma har doim shu tarzda aniklanadi. So'ngra Kirxgofning birinchi qonuniga binoan zanjirning t ta muvozanat tenglamasi tuziladi. Tenglamadagi tegishli tarmoklarning toklarini shu tarmoq o'tkazuvchanligi- ning uning elementilagi kuchlanishning pasayishiga ko'paytma- si tarzida ifodalaymiz.

a, b va v tugunlarning potentsiallarini tegishlicha


Agar bu EYUK manbai bo'lsa, u holda /A ga barcha EYUK larning mazkur EYUK lar ulangan tarmoqlar o'tk`zuvchanlik- lariga ko'paytmasining algebraik yig'indisi kiradi. Eq Gq xosil qilgan tok tugunga sarab yo'nalsa, mazkur ko'paytmaning ishorasi musbat va aksincha yo'nalsa, manfiy buladi. Toklar manbai mavjud bo'lganda l h yig'indining qiymati tarmoqning o'tkazuvchanligiga bog'liq bo'lmaydi (agar A-t^gunga nisbatan yo'nalishini hisobga olganda EYUK ham, tok manbai ham S tugunga tegishli bo'lmasa, unda Ig = 0 bo'ladi).

XULOSA:
Men ushbu mustaqil ish bajarish mobaynida o’zimga kerakli ko’pgina bilimlargaega bo’ldim.Mening mavzuim ELEKTR ZANJIRLARINI HISOBLASH USULLARI mavzusi edi.Men mustaqil ishimda elektr zanjirlarni hisoblash usullari shular haqida umumiy malumotlarni keltirib o’tdim.O’zim ham ushbu mavzuga doir malumotlarni bilib oldim kelajak hayotda shunga duch kelsam bemalol ushbu mavzu haqida o’zimni fikrimni bera olaman .