O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi namangan davlat universiteti jismoniy madaniyat fakulteti

Bitiruv malakaviy ishining ob'ekti. 
Muntazam Belbog‘li kurash bilan shug‘ullanayotgan 12-14 yoshli maktab 
o‘quvchilari tadqiqotda qatnashdil

Bitiruv malakaviy ishining predmeti 
Yosh belbog`li kurashchilarning tezkor-kuch va maxsus chidamkorlik darajasi, uni 
tadqiqot davomida qo‘llanilgan mashqlar kompleksi ta'siri.

---

9

I BOB. Belbog‘li kurashda jismoniy tayyorgarlik va mavzuning 


adabiyotlardagi ilmiy-nazariy axvoli. 

1.1.Yoshlar va o`smirlar bilan o`tkaziladigan mashg’ulotlarni ahamiyati 
Yoshlar va o`smirlar o`rtasida belbog’li kurashning keng yoyilishi tufayli 
o`qituvchi murabbiylarning fikri ham o`zgardi, ular yoshlar o`rtasida ham yuqori
malakali sportchi tayyorlash mumkiligiga ishonch hosil qilishdi. 
Belbog’li kurash bo`yicha kattalar qatori yoshlar ham sovrindor o`rinlarni
egallamoqdalar, yuqori ko`rsatkichlarga ega bo`lmoqdalar. 
Yoshlar guruhini tashkil etishda asosiy diqqatni tibbiyot xulosasiga qaratish
kerak chunki belbog’li kurash bilan shug’ullanishi mumkin bo`lmagan bolalar 
guruhlarga qabul qilinmaydi. Bolalar organizmiga tashqi muxitning ko`rsatgan
ta’sirini aniqlash uchun kattalarga nisbatan tez-tez, shifokor nazoratidan o`tkazib 
turish lozim.
Belbog’li kurash bilan shug’ullanayotgan yoshlar va o`smirlar 
organizmiga mashqlarning to`g’ri ta’sir qilishi uchun o`qituvchi bolaning yoshini,
anatomik va fiziologik hamda psixologik tomonlarini hisobga olishi lozim. Agar 
o`qituvchi yoshlarni va o`smiralarini kattalarga o`xshab o`rgatsa, o`rgatishning
boshida yaxshi ta’sir ko`rsatishi, keyinchalik esa organizmi 
ishdan chiqib qolishi mumkin. Bola organizmi kattalarnikidan farq qiladi, bolani
katta kishi bilan tenglashtirish katta xato.
Yoshlar va o`smirlarning yoshlik xususiyatiga e’tibor berish lozim bo`ladi.
O`smirlarda 14 yoshda bo`yi tez o`sishi aniqlangan, o`sish asosan qo`l-oyoq 
suyaklari hisobiga bo`lib, bir yilda bo`yi 10 sm. o`sishi mumkin.
Yoshlar va o`smirlarda ko`p tog’aylar hali suyakka aylanmagan bo`ladi. 
Odam organizmida tog’ayni suyakka aylanishi jarayoni 24-25 yoshlargacha
davom etadi. O`sayotgan yoshning va o`smirning suyak to`qimalarida katta 
kishilarnikiga qaraganda kalsiy va fosfor qatlamlari kam, bu moddalar suyakning
qurilish materiali hisoblanadi. Yoshlar va o`smirlar suyaklarining birlashish 
bo`g’inlari ham mahkam birlashmagan va suyak tizimi bilan mushak tizimini
birlashtiruvchi bo`g’inlar kuchsiz, shuning uchun ularga kuchni o`stiruvchi 

---

10
mashqlarni berishda ehtiyot bo`lish kerak, bo`lmasa, bola organizmi noto`g’ri 

o`sadi yoki kerakli darajada o`smay oladi.

O`smirning mushaklari suyagiga nisbatan sekin o`sadi, shunda bolaning 
eniga o`sishi to`xtaydi, hamda harakat koordinatsiyasi pasayadi.
Yoshlar va o`smirlarning mushaklari hisob va sifat jihatidan kattalarnikidan 
farq qiladi. O`smirning mushak og’irligi 15-16 yoshda o`rtacha hisobda 32,6
foizni, 17-18 yoshda 44,29 foizni umumiy og’irligiga nisbatan tashkil qiladi. Katta 
kishining mushak og’irligi, umumiy og’irligiga nisbatan 45 foizni tashkil etadi.
Katta kishiga qaraganda yoshlar va o`smirlarning mushaklarida oqsil, yog’ 
va mineral tuzlar kam bo`ladi. Shu sababli yoshlar va o`smirlar mushaklari tez
charchaydi va kuchga hamda chidamlilikka beriladigan zo`riqishni cheklab 
qo`yadi.
Yoshlar va o`smirlarning qon tomirlari va yuragi ancha kuchsiz bo`ladi. 
Bunday yurak-tomir tizmasi bolani katta kishi yurak-tomir tizmasiga qaraganda
noqulay sharoitga qo`yadi. Yosh va o`smirlarning yuragi tor tomirga qon chiqarish 
uchun kuchli ishlashi kerak Bunday holatda o`smirlar organizmida qon tomir
bosimi ortib ketadi. 
Yoshlar va o`smirlarning bunday noqulay sharoitda ishlashi katta kishiga,
uning organizmiga qaraganda asab tomirlaridan keraklicha normal ishlashni 
ta’minlashni boshqarolmaydi, chunki bunday zo`riqishga o`rganmagan. O`ta
zo`riqish ta’sirida yurak ishi vaqtinchalik ishdan chiqadi, yurak urishi tezlashadi va 
yurak urish maromi buziladi.
Yoshlar va o`smirlarning yurak-tomir tizimi kattalarnikiga nisbatan tez 
charchaydi. O`sib borayotgan yurak-tomir tizimi o`zining qayishqoqligi bilan farq
qilgani uchun organizm tez dam oladi, avvalgi holatga qaytadi.
Yoshlar va o`smirlar organizmi tez charchaydi va qisqa vaqt ichida dastlabki
holatga qaytadi. Yurak va tomir tizimining o`ziga xos xususiyati o`qituvchidan 
yuqori darajadagi kuch va chidamlilik talab qiladigan mashq va usullarni
cheklagan holda, darsdan darsga oshirib borishni talab qiladi. 

---

11
Organizmning xususiyatiga qarab har darsdagi va musobaqa vaqtidagi 

zo`riqishni cheklagan holda berish kerak.

Yoshlar va o`smirlar asab tizimining mustahkam bo`lmasligi bilan ajralib 
turadi. Bu esa ularning tez toliqishida ko`rinadi hamda juda bo`sh tabiatligi ayrim
hollarda sportga qiziqishini susaytiradi va yaqin orada katta qiziqish bilan 
boshlangan sport turini tashlab ketishga olib keladi. O`smirlar va yoshlarni
kurashga qiziqtirishning yaxshi usuli har bir mashg’ulotni qiziqarli o`tkazishdir.
Yoshlar va o`smirlar harakatchanligi, oson va berilib o`rganishi ularni aniq,
yetarli darajada yuqori vaqt ichida bajarib bo`lmaydigan ko`rsatkichlarga olib 
kelishi mumkin.
Shuning uchun o`quv-mashqlarini shunday tuzish kerakki, qatnashuvchilar 
ma’lum vaqt ichida bajara oladigan va ularni qiziqtiradigan vazifa va maqsadlar
bo`lsin. Masalan, ma’lum vaqt ichida murakkab va foydali usul yoki mashqlarni 
o`rganish, I yoshlar va II yoshlar razryadini bajarish va hokazolar.
Qo`yilgan maqsad va vazifalarning bajarilishini, erishilgan 
muvaffaqiyatlarini o`qituvchi doimo hisobga olib, o`z vaqtida qatnashuvchilarga
ma’lum qilishi lozim. 
Yoshlar va o`smirlarda bu yoshda psixologik ulg’ayish jarayoni boshlanadi,
bu davrda ular o`zlarini katta kishi deb hisoblashlarini xohlaydilar, katta kishilarga 
o`xshashga harakat qiladilar. Shuning natijasida ko`pincha katta ishtiyoq bilan o`z
kuchlari va imkoniyatlarini yuqori baholab, ayrim hollarda sport darslarida 
o`zlarini tuta olmaydilar, bunday qilish ularga foyda o`rniga ziyon keltiradi.
O`smirlar va yoshlarning bu psixologak xususiyati dars jarayonida ular 
ustidan tibbiy-pedagogik nazoratni jiddiy olib borishga majbur etadi. O`qituvchi
o`sib borayotgan organizmning imkoniyatlarini hisobga olib yuqorida ko`rsatilgan 
xususiyatlarini dars davomida bog’lab olib borishi hamda beriladigan yuklanishni
boshqarib turishi kerak. Sport kurashiga qatnashayotgan o`smir va yoshlarning 
diqqatini kurashga tushish davomida siqib kelayotgan qo`pol kuchga emas, balki
texnika va taktikani mukammal o`rganishga qaratishi lozim. 

---

12
Bu xususiyatlar o`smirlarni to`g’ri va bevosita o`z atrofidagilarga hech 

qanday maqtanchoqliksiz munosabatda bo`lishga olib keladi. Shuning uchun

o`smirlar va yoshlar bilan ishlagan o`qituvchilar ularning har bir harakatini diqqat 
bilan tekshirib, dars davomida ularga to`g’ri munosabatda bo`lishi, yutuq-
kamchiliklarini haqqoniy baholashlari kerak.
O`qituvchi o`quvchining sport kurashiga juda ham qiziqib ketmasliklariga
qarab turishi, bu qiziqish maktabdagi o`zlashtirishga ta’sir ko`rsatishini e’tiborga 
olishi lozim. O`qtiuvchi o`quvchining bunday qiziqishini unumli foydalanib, uning
maktabdagi darslarini o`zlashtirishiga yordam berishi mumkin. 
O`smirlarga ularning o`rtoqlari ham ta’sir ko`rsatadilar. Shuning uchun
o`qituvchi ularni tarbiyalashda kollektivning ta’siridan foydalanishi
kerak. O`smirlarda mushak tolalarining o`sishi va ko`payishida faqatgina mushak
kuchini oshirib qolmay, balki harakat uyg’unligi yaxshilanadi, chaqqonligi, tezligi 
ortadi. qisman yurak-tomir tizmasi hamda ichki organlar funksiyasi
mukammallashadi, shuning uchun yoshlarda chidamlilik va kuchga beriladigan 
mashqlarni bajarish qobiliyati ortib boradi.
Yoshlarda jismoniy mashqlar bilan shug’ullanish psixologik xususiyatlarini 
mustahkamlab boradi. Ular sport kurashning texnika va taktikasi bilan qiziqib
qolmay, balki shu harakatlarni tahlil qiladilar va yangi texnika va taktika topishga 
harakat qiladilar. Yoshlarning hayot davomida to`plagan tajribalari o`z xatolariga
va o`rtoqlariga boshqacha ko`z bilan qarashga majbur etadi, jamoa orasida 
javobgarlikni his qila boshlaylilar va o`z maqsadlariga erishishga qattiq turib
harakat qiladilar. 
O`smir va yoshlarga belbog’li kurashning texnika va taktikasini o`rganishda
har tomonlama tarbiyaviy ishlar bilan bog’lab olib borish kerak. O`rgatish va 
tarbiyaviy ishlarni olib borishda murabbiyning o`zini to`g’ri tuta bilishi katta
ahamiyatga ega. U faqat sport kurashi bo`yicha yaxshi murabbiy bo`lib qolmay, 
yaxshi tarbiyachi ham bo`lishi kerak. Murabbiy kundalik amalda juda tirishqoq
bo`lsa, o`qituvchilar unga o`xshashga harakat qiladilar. Murabbiy tomonidan yosh 
sportchilar orasidan baquvvat, kuchli jamoa tashkil qilishda ular bilan tarbiyaviy

---

13
ish olib borish juda katta ahamiyatga ega. Jamoada yosh kurashchilar bir-biri bilan

muomolada bo`ladi, buning tarbiyaviy ishga yordami katta, jamoa bo`lib

sho`baning umumiy masalalarini hal qilish yoki ayrim vakillarni muhokama qilish, 
kundalik o`quv-mashg’ulot davomida murabbiy yoshlar va o`smirlarga shaxsiy
jamoa orqali ta’sir ko`rsatuvchi metodik usullarni qo`llashi lozim. 
Yosh sportchilar bilan o`tkaziladigan tarbiyaviy ishlarning foydali va
maqsadga muvofiq bo`lishi uchun murabbiy bolalarni ota-onalari bilan, maktab 
o`qituvchilari bilan, jamiyatni boshqaruvchi tashkilotlari bilan uzluksiz aloqada
bo`lishi kerak. Tarbiyaviy majmuaning yosh kurashchilarga ta’sir ko`rsatishini 
belgilash uchun murabbiy, albatta, ularning yoshini va shaxsiy fazilatlarini hisobga
olishi zarur. 
Yosh sportchilar bilan kundalik tarbiyaviy ishlarni faqat o`quv
mashg’ulotlari va musobaqalar davomidagina emas, balki boshqa vaqtda ham olib 
borishi kerak. Murabbiy yoshlar va o`smirlar o`rtasida tarbiyaviy ishlarni
ishontirish metodi, jamoa orqali tarbiyalashni rag’batlantirish va jazolash orqali
hamda shaxsiy namuna bilan olib boradi.
Murabbiy kundalik pedagogik faoliyati davomida, tarbiyalanuvchilarni o`z 
Vataniga sodiqlik ruhida, xalqini sevuvchi, jamoa mulki va mehnatga vijdonan
qaraydigan, o`rtoqlari va jamoani hurmat qiladigan qilib tarbiyalashga harakat 
qilishi lozim.
O`smir va yoshlarni mehnatga qiziqtirish va yalqovlikni qoralash yo`li bilan, 
ijtimoiy ishlab chiqarishda hamda o`qishda vijdonan halol va sport texnikasini
egallashda doimo oldinga intiluvchi qilib tarbiyalash murabbiy vazifasidir. 
Murabbiy yoshlar sportga birinchi qadam qo`yishi bilan ularga talab qo`yishi, yosh
sportchi sport kurashi bilan shug’ullanishi uchun maktabda hamma fanlarni 
o`zlashtirishi shart ekanligini uqtirishi lozim. Agar bir necha fandan o`zlashtira
olmasa yoki ishlab chiqarishda o`z vazifasini qoniqarsiz bajarsa, vaqtinchalik sport 
mashg’ulotidan chetlashtirilishini ro’yirost aytishi kerak. U yosh sportchi
kamchiliklarini tugatmaguncha talablari bajarilishini doimo nazorat qilib borishi va 
ularni intizomga va o`z vazifalariga halol qarashga chaqirishi lozim. Murabbiy

---

14
doim yosh sportchilarni o`quv-mashg’ulotlarida intizomli bo`lishga da’vat etishi 

lozim.
Buning uchun har bir o`quv mashg’ulotini qiziqarli o`tkazmoq kerak.

O`quv darsi davomida murabbiy o`quvchilarni matonatli qilib tarbiyalash
uchun uzluksiz va asta-sekin yuklanishni oshirib borishi va sportchini mehnatga 
ko`niktirishi kerak. Sportchilarda qo`rqmaslik va jasurlikni tarbiyalashda, usullarni
o`rganish va ayniqsa kurashga tushishda ularga sherik tanlash juda katta rol 
o`ynaydi. Juft sherik tanlaganda og’irligida katta farq bo`lmasligi, jismoniy,
texnik-taktik jihatdan baland-past bo`lmasligi kerak. Juft bo`lib bajariladigan 
mashqlarida sherigi og’ir va jismoniy, texnik-taktik tayyorgarligi yuqori bo`lsa, o`z
kuchiga ishonmaslik paydo bo`ladi. Yosh kurashchilarga qiyin mashq va usullarni 
ta’qiqlash kerak, chunki maxsus tayyorgarliksiz bajarilgan mashq va usullar
sinish yoki chiqishga sabab bo`ladi. Bu o`quvchida ma’lum vaqtgacha qo`rqish, 
o`z kuchiga ishonmaslikka olib keladi. Sport kurashida o`z kuchiga ishonishlik
katta ahamiyatga ega, o`ziga ishonmagan kurashchi yuqori yutuqlarga erisha 
olmaydi. Yosh belbog’li kurashchilar ko`pincha kuchsiz tayyorgarligi uchun
mag’lubiyatga uchraydilar, bu yutqazishdan ko`pincha o`ziga ishonmaslik paydo 
bo`ladi. Bunday kamchiliklarga yo`l qo`ymaslik uchun murabbiy o`quvchilarni
musobaqaga qo`yishdan oldin ularni uzoq vaqt puxta umumiy jismoniy 
tayyorgarlik va texnik tomondan tayyorlashi kerak.
Bunday tayyorgarlik natijasida kurashchilarda o`z kuchiga ishonch hosil 
bo`ladi. To`g’ri, dastlabki tayyorgarlikdan so`ng ham mag’lubiyatga uchrash
hollari ham bo`ladi. Shuning uchun, murabbiy o`z o`quvchilariga mag’lubiyatdan 
xulosa chiqarishni ham o`rgatishi kerak. Murabbiy kurashchilari yutqazgan paytda
o`z kamchiliklarini bilib umidsizlikka tushmasliklari uchun mag’lubiyatga olib 
kelgan usul va xatolarni birgalikda ko`rib chiqib, bu kamchiliklarni yo`qotishga
yo`l-yo`riq ko`rsatishi zarur. 
Murabbiy o`z o`quvchilarini rostgo`y bo`lishga o`rgatishi lozim. Hap bir
o`quvchi kamchiliklarini tan olishi, so`zlari aniq va ahamiyatga mos kelishi 
kerak. Shunday qilish kerakki, o`quvchilar aytilgan so`z va va’dalaridan

---

15
qaytmasinlar. Murabbiy ikki yuzlamachilik va yolg’onchilik nuqsonlarini 

kurtakligidanoq yo`qotishi kerak. Murabbiy o`zining rostgo`yligi bilan o`z

o`quvchilarida haqqoniylikni tarbiyalaydi. eng avvalo u o`z o`quvchilarini sport 
kurashi darslarida topshirilgan vazifa va ko`rsatmalarni vijdonan bajarishga
o`rgatishi kerak. Yosh kurashchilarni hakamlikka o`rgatishda vijdoniylik, halollik, 
oddiylik va betaraflikka e’tibor berishi kerak. Murabbiy yosh sportchilardan
kamtarinlikni talab qilishi, manmanlik va gerdayishga yo`l qo`ymasligi lozim.
Har bir sportchi do`stlik va birodarlikni yuqori baholashi, jamoa
manfaatlarini o`z manfaatidan yuqori qo`yishi lozimligini ta’kidlashi zarur. 
O`z o`quvchilarini madaniy-axloqiy malakalarini tarbiyalashga katta
ahamiyat berish shart. Yosh kurashchilar avvalo o`z o`rtog’ini va darsdagi raqibini 
mashg’ulot va musobaqada doimo hurmat qilishi, uyda, maktabda, jamoat
joylarida madaniy va xushmuomalali bo`lishi kerak. Murabbiy har bir tartib 
buzuvchi o`quvchiga darhol ahamiyat berishi, qilmishiga yarasha jazolashi ksrak.
Sport kurashi bo`yicha yoshlar va o`smirlarni mashg’ulotlari didaktika 
prinsiplariga asoslangan holda olib borilishi kerak. Sport turining texnika va
taktikasini egallash davrini pedagogik jarayon deb qarash lozim. 
Sport amaliyoti faqat o`quv yoki mashg’ulot asosida bo`lishi mumkin
emas.

Yoshlar va o`smirlar bilan o`tkaziladigan ko`pchilik amaliy darslar sport

kurashi bo`yicha o`quv-mashg’ulot yo`nalishida tayyorgarlik davriga qarab 
o`rgatish elementi yoki mashq elementi ustun bo`ladi. Misol uchun tayyorgarlik
davrida uning yarmi o`quv-amaliy darslari xarakterida bo`lsa, musobaqaga 
tayyorgarlik davrida mashg’ulotni sport turining texnik-taktikasiga qaratilib, o`quv
xarakteridan ustun qo`yiladi. O`quv va mashg’ulot yagona pedagogik jarayonning 
tarkibiy qismidir. Yoshlar, o`smirlar va kattalar sport kurashi texnika va
taktikasining o`quv jarayonidagi prinsiplari bir xil.
Belbog’li kurashni o`rgatish quyidagicha:
1.Usullarni o`rganish umumiy dastlabki tanishishdan boshlanadi. Usul 
mukammal o`rgatiladi.

---

16
2.O`rganilgan usulni mustahkamlashtiriladi. 

Usul bilan umumiy tanishish va o`rgatish so`z (ko`rsatma berish) metodi

bilan amalga oshiriladi. Murabbiy usulning nomini aytgandan so`ng uni jismonan 
yaxshi tayyorlangan o`quvchida ko`rsatadi. O`rgatilgan usul murabbiy tomonidan
bir necha marta qaytarib ko`rsatiladi. U usulni sekin bajarilgan holda ko`rsatadi, 
usulni to`la yoki bo`laklarga bo`lib namoyish etadi.
Murabbiy va uning sherigi shunday holatni topishlari kerakki, usul 
bajarilayotganda o`quvchilarga usul aniq va ravshan hamda hamma qismlari
ko`rinadigan bo`lsin. O`rgatilayotgan usulni namunali ko`rsatish, usulni 
muvaffaqiyatli egallash garovidir. Namunali ko`rsatilgan usulni qayta
ko`rsatilganda so`z bilan tushuntirib borish kerak. Tushuntirish qisqa, aniq bo`lib, 
usulning tubi, asosiy qismi va texnika detallarini ochib berish kerak. Usulni
tushuntirish paytida bu usulni qaysi vaqtda bajarish maqsadga muvofiqligi va 
usulni bajarishni qanday tayyorlash haqida taktik tushuncha berish kerak. Yoshlar
va o`smirlarni juda tez o`rganish qobiliyatiga qarab murabbiy, namunali 
ko`rsatishdan foydalanishi lozim.
Murabbiyning pedagogik vazifasi o`quvchiga baho berish va usullarni 
ko`rsatish, tushuntirish davrida o`rganiladigan usulni umumiy tanishtirishda to`la
qimmatli xarakteristika berishdir.
Yosh kurashchi tomonidan mukammal o`rganilayotgan sport, amaliyoti ikki
metod bilan amalga oshiriladi: 
1.Bo`lib-bo`lib bajariladigan, konstrektiv mashq metodi (qismlarni izchil
yaxlit qilish bilan bo`lib-bo`lib bajariladigan mashq metodi). 
2.Yaxlit mashq metodi (detallarni tanlab hisoblash bilan bajariladigan yaxlit
mashq metodi). 
Bu metod oddiy usullarni o`rganish jarayonida qo`llaniladi.
Bu metodning mohiyati shundan iboratki, yosh kurashchi tomonidan 
o`rganilayotgan usul qismlarga va elementlarga bo`linmaydi, usul bilan umumiy
tanishtirilgandan so`ng butunligicha bajariladi. Yaxlitligicha o`rganish metodida 

---

17
usul ko`rsatilgandan so`ng qayta-qayta bajarish yo`li bilan avval asosiy, so`ng 

ikkinchi darajali xatolari tuzatilib boriladi.

Bo`lib-bo`lib o`rganish metodida usullarni qismlari va elementlari 
o`rganiladi, keyin izchil yaxlit holda o`rganiladi. Bu metod sport kurashida
murakkab harakatlardan tuzilgan usullarni o`rganishda qo`llaniladi. 
Usullarni butunligicha o`rganishda murabbiy qatnashuvchilarni juft
bo`lishda ularning og’irligini, kuchini va bo`yini hisobga olishi kerak, so`ng kim 
usulni bajarishini va kim jufti bo`lishini aniqlaydi. Usul bajarilganda sherigi
qarshilik ko`rsatishi, o`zini juda ham bo`sh tutishi kerak emas, aks holda 
jarohatlanishga olib kelishi mumkin. Usulni juft bo`lib o`rganilayotganda ularning
xatolarini so`z orqali kuzatadi, so`ng ularning mashg’ulotini kuzatib, hammaga 
xatoning asosiy sababini va bu xatoni yo`q qilish yo`llarini ko`rsatadi. Yosh
kurashchilarni o`rganish darajasini tekshirish maqsadida ular tomonidan yo`l 
qo`yilgan xatolarni yo`qotish uchun murabbiy ularni alohida sheriklari bilan
gilamga chiqaradi, har bir o`quvchinning usulni bajarishini ko`radi. Kerakli 
ko`rsatmalar beradi, tushuntiradi va xatolarni yo`qotish yo`llarini ko`rsatadi.
Mashg’ulotda murabbiy, o`rganishda qo`yilayotgan xato hammaga taalluqli bo`lsa 
yoki ko`pchilik xato bilan bajarayotgan bo`lsa, guruhning hammasini to`xtatib,
usulni texnik jihatdan to`g’ri bajarilishini tushuntiradi va ko`nikma egallaguncha 
o`rgatishni to`xtatmaydi.
Shu bilan usulni mukammal o`rganish tugaydi, keyingi bosqich 
mustahkamlash va takomillashtirish bo`ladi.
Usulni takomillashtirish uchun doimiy ravishda va ko`p marta qaytarish 
metodidan foydalaniladi. Usulni takomillashtirishda mashg’ulotda ishlatiladigan
qoplardan va qo`g’irchoq polvonlardan qarshilik qilmayotgan juft bilan yarim 
qarshilik ko`rsatayotgan juft bilan va nihoyat juft olishish bilan amalga oshiriladi.
O`rganilayotgan usulni mustahkamlash va takomillashtirishda asosiy vosita 
juft bo`lib olishish hisoblanadi. Yosh kurashchi u yoki bu usulni qarshiliksiz,
yarim qarshilik ko`rsatayotgan juftda sport kurashi texnikasini qancha yaxshi 

---

18
bajarmasa, uni olishish paytida bajara olmas, bu usul o`lik usul hisoblanadi. Usulni 

bajarish tajribasi faqat uzluksiz olishuv orqaligina orttiriladi.

Juft olishish o`quv-mashg’ulotini boshlash davridan boshlab kiritiladi, ya’ni 
sport kurashini birinchi usullarini o`rgangandan boshlab juft olishishni qo`llash
mumkin. Bu o`quvchilarda qiziqish uyg’otadi va usulni tez mustahkamlashda va 
takomillashtirishda katta ahamiyatga ega. Yoshlar va o`smirlar organizmining tez
charchash va toliqishini hisobga olib, olishishda beriladigan vaqt kam bo`lib, asta-
sekin berilishi kerak.