O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti o‘zbekiston-finlandiya pedagogika instituti xorijiy tillar va gumanitar fanlar fakulteti o‘zbek tili va adabiyoti


Lisoniy tasnif va uning turlari haqida tushuncha



Download 50,06 Kb.
bet4/8
Sana08.07.2022
Hajmi50,06 Kb.
#755957
1   2   3   4   5   6   7   8
Bog'liq
kurs ishi. soz turkumlaridan

2 . Lisoniy tasnif va uning turlari haqida tushuncha
Tasnif (arabcha «saralash», «tartibga solish») narsa va predmetni aniq va doimiy o‘ringa ega bo‘lgan guruh (sinf)ga bo‘lish. Agar tasnif ilmiy asosga ega bo‘lsa, u uzoq davr mobaynida amal qiladi. Masalan, kimyoviy unsurlak tasnifi bugungi kunda ular soni 200 dan oshib ketayotgan bo‘lsa-da, o‘zgarmasdan amal qilmoqda.
Tasniflash bo‘lishdan barqaror tabiatliligi bilan ajralib turadi. To‘g‘ri, tasniflashda ha m oddiy bo‘lishda amal qiladigan barcha tamoyillar asos bo‘lib xizmat qiladi. Ya’ni tasnifda ham bo‘lishdagi kabi:
1) tasniflangan b o‘laklar hajmi tasniflanayotgan butunlik hajmiga teng bo‘lishi;
2) tasnif bir asosda amalga oshirilishi;
3) tasnif (tasniflangan) guruhlari bir-birini inkor qilishi;
4) tasnif uzluksiz bo‘lishi, ya’ni unda «sakrash» bo‘lmasligi lozim.
Bu qoidalarni qisqacha sharhlaymiz.
Masalan, fonema unli va undoshga, leksemalar mustaqil va nomustaqil leksemaga, qo‘shimcha so‘z yasovchi va grammatik qo‘shimchaga ajraladi. Agar tasniflangan guruh soni ancha ko‘p bo‘lsa, «va boshqalar», «va hokazo» tarzida sanashni tugatish ham mumkin. Masalan, «fe’lning mavzuiy guruhlari «harakat fe’li», «nutq fe’li», «tafakkur fe’li», «yurish fe’li» va hokazo» kabi.
Bu qoidaning buzilishi quyidagi xatolarga olib keladi:
a) noto‘liq tasnifda turning barcha jinslari to‘liq sanalmaydi. Masalan, «So‘z yasovchi ot yasovchilar va fe’l yasovchilarga bo‘linadi» kabi. Chunki so‘z yasovchilar aytilganlardangina iborat emas; 12 b) ortiqcha a’zoli tasniflar tasniflangan guruhlar hajman tasniflanuvchi butunlikdan katta bo‘ladi. Masalan, «unlilar lablangan, lablanmagan va bo‘g‘iz turlariga ega».
b) ortiqcha a’zoli tasniflar tasniflangan guruhlar hajman tasniflanuvchi butunlikdan katta bo‘ladi. Masalan, «unlilar lablangan, lablanmagan va bo‘g‘iz turlariga ega».
2. Tasnifning bir asosda amalga oshirilishi lozimligi. Tasniflanuvchi butunlikni guruhlarga bo‘lish bir belgi, asos, mezon asosidagina amalga oshirilmog‘i lozim. Masalan, so‘z turkumlari uch – morfologik, semantik va sintaktik belgi asosida tasniflanishi mumkin. Lekin har bir tasnifda ularning birigagina tayaniladi. Tasnifda bunga rioya qilmaslik ikki xil xatoga olib keladi:
a) tasnifni amalga oshira olmaslikni keltirib chiqaradi. Masalan, so‘zlar morfologik jihatdan o‘zgaruvchi va o‘zgarmas, semantik jihatdan avtosemantik (mustaqil ma’noli) va sinsemantik (nomustaqil ma’noli) so‘zlarga bo‘linadi. Lekin ularni bir paytning o‘zida morfologik va semantik tasnif qilib bo‘lmaydi. Chunki o‘zgarmas so‘z avtosemantik ham, sinsemantik ham bo‘lishi mumkin. Masalan, ko‘makchi o‘zgarmas, sinsemantik, ravishlar o‘zgarmas, avtosemantik so‘z;
b) tasnifning bir bosqichining o‘zida goh u, goh bu asosni qo‘llash yoki biridan ikkinchisiga o‘tish tasnif izchilligiga putur etkazadi. Masalan, ergashgan qo‘shma gapning an‘anaviy tasnifida tasnif dastlab sintaktik belgi asosida (ega ergash gap, kesim ergash gap, to‘ldiruvchi ergash gap, aniqlovchi ergash gap) boshlanib, semantik asos bilan davom etar va tugar edi: payt ergash gap, shart ergash gap, o‘rin ergash gap, to‘siqsiz ergash gap, natija ergash gap va h. An‘anaviy usulda tasnif dastlab sintaktik belgi asosida amalga oshirilib, ikkinchi bosqichda semantik tasnif amalga oshirilsa, to‘g‘ri bo‘lar edi.

Download 50,06 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish