O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi sh. Shodmonov, T. Jo'Rayev

2-§. Foydaning mazmuni. Foyda normasi va massasi
Jamiyat nuqtai nazaridan takror ishlab chiqarish samaradorligi cheklangan resurslardan 
samarali foydalanishga bog'liq. Bu samaradorlik o'zida resurslarni taqsimlash samaradorligi va 
ishlab chiqarish samaradorligini ifodalaydi. Resurslarni taqsimlashning samaradorligiga erishish 
uchun resurslar korxona va tarmoqlar o'rtasida shunday taqsimlanishi kerakki, natijada jamiyatga 
eng zarur bo'lgan mahsulotlarning ma'lum turlari olinishi kerak. Ishlab chiqarish samaradorliga 
jamiyag uchui zarur bo'lgan har bir tovar eng kam sarf-xarajatlar (resurs sarflari) bilan ishlab 
chiqarilishini taqazo qiladi. Aniqroq aytganda, u ishlab chiqarish jarayonida qo'llaniladigan 
resurslar miqdori bilan olingan mahsulot miqdori o'rtasidagi bog'liqlikni xarakterlaydi. Sarf-
xarajatlarning mavjud hajmida olingan mahsulotlarning ko'proq miqdori ishlab chiqarish 
samaradorligi oshganligini bildiradi. 
Korxona faoliyatining samaradorlik darajasiga baho berishda ham uning erishgan natijasi 
(iqtisodiy yoki sof foyda) ishlab chiqarish sarf-xarajatlari yoki qo'llanilgan resurslar miqdori bilan 
taqqoslanadi. 
Foyda ishlab chiqarish jarayonida yaratilgan qo'shimcha mahsulotning o'zgargan shaklidir. 
Demak, foydaning asl manbai qo'shimcha mahsulot bo'lib, u mahsulot sotilgandan keyin pul 
shaklida namoyon bo'ladi. 
Tovarlarni sotishdan tushgan yalpi pul tushumidan shu mahsulotlarni ishlab chiqarishga 
qilingan barcha xarajatlar (tannarx) chiqarib tashlansa korxonaning 
balans foydasi 
yoki 
brutga 
foydasi 
qoladi. Bu 
iqtisodiy foyda deb ham ataladi.
Korxonaning umumiy foydasidan budjetga (asosan soliq to'lovlari) banklarga (olingan ssuda 
uchun foiz) to'lovlar va boshqa majburiyatlar chiqarib tashlansa korxona sof foydasi qoladi. 
Buxgalteriya foydasi sotilgan mahsulot uchun tushgan umumiy pul summasidan ishlab 
chiqarishning tashqi xarajatlari chiqarib tashlanishi natijasida hosil qilinadi. Shu sababli 
buxgalteriya foydasi iqtisodiy foydadan ichki xarajatlar miqdoriga ko'p. Bunda ichki xarajatlar har 
doim o'ziga normal foydani ham oladi.