O‘zbekiston respublikasiaxborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti farg’ona filiali

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASIAXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI

MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI FARG’ONA FILIALI
"Kompyuter injiniringi" kafedrasi


Mustaqil ta’lim

Mavzu: KIBERJINOYAT VA KIBERHUQUQ

Guruh: 613-20
Talaba: Saminova Ozoda
Qabul qiluvchi: Mirzayev Jamshid

FARG’ONA
KIBERJINOYAT VA KIBERHUQUQ

Reja:

• 
  1. KIBERJINOYATCHINING HULQI
  

• 
  2. KIBERTERRORIZM
  

• 
  3. HIMOYA MEXANIZMLARI
  

• 
  4. INTERNET ERKINLIGI – INSON ERKINLIGI
  

Kiberjinoyat – bu kompyuter tizimi yoki tarmog’idan foydalangan holatda axborot konfidensialligini buzish yoki unga qarshi qilingan har qanday (ruxsatsiz olish, buzish, o’g’rilash, firibgarlik va h.) jinoyatga aytiladi.
Kiberjinoyatchilik nisbatan yangi tushuncha bo'lsada, ko'plab davlatlar iqtisodiyotiga qimmatga tushayotgan muammo.

Jinoyat quroli – internet va eng so’nggi raqamli texnologiyalar. Mamlakatning harbiy va muhim tarmoqlarini ishdan chiqarish salohiyatiga ega.

Buzg’unchi-xakerlarni topib jazolash esa oson ish emas, chunki ular davlatdan doimo bir qadam oldinda.

Kiber-xavfsizlik har bir davlat uchun muhim masala. Avval asosan davlat sirlari va yuqori texnologiyalar nishonga olingan bo’lsa, hozir jinoyatchilar mo’ljalni kengroq olmoqda, deydi AQSh Federal Qidiruv Byurosi (FBR) rahbari Robert Myuller.

“Google qidiruv tizimiga bo’lgan hujumlardan bilamizki, nafaqat hukumatlar, balki xususiy kompaniyalar ham bu tahdid oldida ojiz. Global iqtisodiy integratsiya bizga ko’p eshiklarni ochib berdi, jinoyatchilarga esa yangi imkoniyatlarni”, - deydi Myuller.

Qidiruv tizimi bilan mashhur Google korporatsiyasi yaqinda u yuritadigan sistemalar nishonga olingani haqida xabar topdi. Jinoyat Xitoydan turib amalga oshirilgan.

Gap mualliflik huquqi va uni o’zlashtirishga urinish haqida ketmoqda. Google qatorida Yahoo, Dow Chemical va Northrop Grumman kabi 20 dan oshiq boshqa yirik kompaniyalar ham xurujlardan shikoyat qiladi.

Internetda biznes yuritish xavfli bo’lib qolgan, deydi mutaxassislar.

“Masalani qay jihatidan olib qaramang, ustunlik buzg’unchi-jinoyatchilar tomonida”, - deydi ekspert Larri Klinton. “Qonunlar sust. Sohani yaxshi biladigan mutaxassislar kam. Xurujlarni uyushtirish oson va arzon.

Buning ustiga, o’tgan yillar ichida himoya texnologiyalari bobida uncha yangilik bo’lgani yo’q. Internet – xakerlar uchun cheksiz imkoniyatlar dunyosi.

“Vaziyat juda murakkab. Hisoblarga ko’ra o’tgan yili Amerika bizneslari qariyb bir trillion dollarga teng mulkidan ayrilgan. Internet sekinligi, eski texnologiyalar ham asosiy muammo”.

Ekspertlarning fikricha:
fishing orqali ma’lumotlarni o’g’irlash
maxfiy maqsadga ega mobil ilovalar orqali qurilmalarga kirib aloqaning himoya qilinmagan kanallarini tomosha qilish
Ushbu orqali bugun ko’pchilik internet foydalanuvchilari kiber jinoyatlarning qurboniga aylanmoqda.
Shuningdek, bugungi kunda kiber jinoyatchilikda muayyan shaxsning yoki obyektning geografik joylashgan nuqtasi to’g’risida xabar tarqatish, shaxsiy ma’lumotlar bazasini buzib kirish kabi xizmatlar ommalashgan. Xakerlar bu kabi ma’lumotlarni internet va ijtimoiy tarmoq foydalanuvchilari tomonidan turli resurslarga ularning foydalanish shartlarini o’qimasdan turib kirishlari evaziga olishmoqda.
Ya’ni, biz ijtimoiy tarmoqda duch keladigan «Necha yil yashaysiz?», «AQSh prezidenti siz haqingizda nima deydi?», «Qaysi Gollivud aktyoriga o’xshaysiz» kabi xizmatlar aslida fishing bo’lib, siz ulardan foydalanish chog’ida ularning shartiga rozi bo’lasiz va o’zingiz to’g’ringizdagi ma’lumotlarni ularga hadya qilgan bo’lasiz.
Mutaxassislarning fikricha, agar har bir internet foydalanuvchisi va xizmat ko’rsatuvchilar kiber olamda ham hayotdagi kabi ehtiyotkorlikni unutmasalar, aksariyat kiber jinoyatlarning oldi olingan bo’lar edi.
Kompyuter terrorizmi (kiber terrorizm) – kompyuter va telekommunikatsiya texnologiyalaridan (birinchi navbatda Internet) terrorizm maqsadida foydalanish.