Pedagogika nazariyasi va



Download 0,66 Mb.
Pdf ko'rish
bet3/11
Sana10.12.2019
Hajmi0,66 Mb.
#29349
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11
Bog'liq
pedagogika nazariyasi va tarixi


 
 R e J A : 
1. Didaktika xakida tushuncha. 
2. Oqitish jarayonining ma`nosi, tuzilishi va vazifalari 
3. Oqitish jarayonining asosiy bosqichlari. 
 
 A D A B I e T L A R  
1. « Pedagogika « Munovvarov       T-1996 
2. Pedagogika kursi   Tursunov   Nishonaliev 
3.  Pedagogika Mavlonova  T-2001  
4.  Pedagogika  PodlasOy  M-1999y   2-tom   94-134b 
 
T A Ya N Ch     T U Sh U N Ch A L A R : 
Didaktika, bilish, sezish, idrok, tasavvur, tafakkur, amaliet, bilim, kunikma, malaka, 
ma`lumot, ta`lim 
 
 
Didaktikaning  predmeti  ta`lim  tarbiya  muassasi  sharoitida  muallimning 
raxbarligi    ostida  amalga  oshadigan  uquv  jarayonidir.  Didaktikada    ana  shu 
jarayonning    konuniyatlari  tadqiq  qilinadi,  xar  xil  tipdagi    ta`lim  tarbiya 
muassasalarida  u  eki  bu  darajada  beriladigan  ta`lim  mazmunini  belgilashning  ilmiy 
asoslari    uqitish  vositalari  va  metodlarining  samoradorligini  oshirish  yullari  xamda 
ta`limning 
tashkiliy 
shaqllari 
ishlab 
chiqiladi. 
Didaktika  pedagogikaning  ta`lim  va  uqitish  nazariyasini  ishlab  chiqadigan 
tarmog`idir.  Didaktika  yunoncha  didaktikos  suzidan  kelib  chiqqan  bulib  uqitish, 
urganish ma`nosini bildiradi. Yaqin va Urta Sharqda Xorazmiy, Kindiy, Forobiy, Ibn 
Sino, Umar Xayem kabi mutaffakkirlar ilmiy didaktika asoschilaridir. A.Komenskiy, 
Shvetsariyalik  pedagog  I.P.Pestolotstsi,  nemis  pedagogi  A.Distverglar  evropada 
didaktikaning  rivojlanishiga  xissa  kushdilar.  Yuqorida  aytib    utilgan  Shark 
mutaffakirlari    qarashlarining  muxim  xususiyati    shundaki,  mazkur  olimlar  doimo 
predmetning    kiefasi  inson  ongida  mavxumlashuvi  jareniga,  mana  shu  predmetning 
moxiyati  va  uziga    xosligini  tushunish  sodir  bulishi  xamda  shaqllanishiga  etibor 
berganlar.Ular  bilishning  predmeti  va    monbalariga,  bilish  jarayoni    qanday 
bosqichlardan  tarkib    topishi  ga,  bilish  faoliyati  bilan  amaliy  faoliyat  urtasidagi 
munosabatlarga qiziqqanlar. Xorazmiy shaxsning uzluksiz kamol topish nazariyasini 
rivojlantirish  borasida  muxim    xizmat  qildi,  induktiv    va  deduktiv  taffakkurdagi 
aloxidalik xamda umumiylikning birligi printsipini muayanlashtirdi. 
Kindiy  substantsiyani    barcha  ilmiy  bilimlarning  predmeti  sifatida  kurib 
chiqishda eng avvolo mikdor va sifatni xissiy idrok etish zarurligini tasdiqladi. Kimki 
miqdor va sifatni bilmasa, u substantsiyani bilishdan xam  maxrumligini uqtirdi. Olim 
uzining  didaktik  g`oyalarida  xissiy  va  ratsional  bushliqni  ifodaladi.  Xissiy  bilish  va 
narsalarni  bilishdan  iborat  bulsa,  ratsional  bilish  umumiy  narsalarni  bilish  ekanini 
ta`kidladi. Uning fikricha xissiy bilish faqat aql uchun material beradi. 
Forobiy  uqitish  metodlarining  tasnifini  ishlab    chiqqan.  Ularni  amaliy  va 
nazariy metodlarga ajratgan, shu tariqa uqitishning amaliy  yunalishi  va kishilarning 

xaeti  xamda  kundalik  faoliyati  bilan  boglikligi  g`oyalarini  olga  surgan.  Olim 
uqitishning  tajriba-kursatmali,  induktiv  va  deduktiv,  amaliy  metodlariga  aloxida 
e`tibor  bergan.  Barcha  metodlarni  oquvchining  xaetiy  tajribasiga,  mantiqiy 
tafakkuriga tayangan xolda birlashgan. 
Forobiy matematika fani  misollari asosida uqitishning ilmiylik, kursatmalilik, 
tushunarlilik va izchillik printsiplarini ishlab chiqqan. Bilish jarayonining va fandagi 
bilim  shaqllarini moxiyatini eritgan. 
Borliqning    aks  etilishi  sifatidagi  xissiy  bilish  muammosi  va  eng  asosiy 
masala-bilishning    manbalari  doimo  Beruniy  nazariy  bilish  faoliyatining    diqqat 
markazida turdi. Olim bilishning nazoriy asosini cheksiz va uzluksiz jarayon sifatida 
taxlil xamda  talqin qildi. 
G`Oqish  va    takrorlash  orqali,-deb  ezgan  Beruniy,-dunening  tuzilishini, 
osmonning va er shaqllarini bilish astronomiya fani uchun g`oyatda foydalidir. 
Ibn  Sinoning  bilim  orqali  erishiladigan  natijalari  xakidagi    ta`limoti  uqitish 
nazariyasida  aloxida  urinni  egalladi.  Uning  fikricha,  buyumlarni  chinakam  bilishga 
tashqi  kurinishini  taxlil  qilish  sabablarini  aniqlash  asosida  aql  bilan  erishiladi.Ibn 
Sino  aqlning  rivojlanish  bosqichlarini  ishlab  chiqqan.    Mushoxada  bilan  idrok 
qilishning  birinchi  bosqichi  aqliy  kategoriyalarni  tushuntirishdir.  Ikkinchi  bosqich 
ikki  xil  fikrni  idrok  etishdir.  Rivojlanishning  uchinchi  bosqichiga  uzlashtirilgan 
fikrlarni idrok etish bilan erishiladi. Shunda uni  xakiqiy aql deyiladi. 
Abdulla  Avloniy  (1878-1934)  uzining  barcha  tadqiqotlarida  ilm  muammosini 
birinchi    uringa  kuygan.  «Alxosil-deb  ezgan  edi  u,  -butun  xaetimiz,  salomatligimiz, 
saodatimiz,  sarvatimiz,  maishatimiz,  ximmatimiz,  g`ayratimiz,  dune  va    oxiratimiz 
ilm  bilan  bogliqdir..Shuning  uchun  uqimoq,  bilmak  zamonlarini  quldan  bermay 
vujudimizning  dushmani  bulgan  jaxolatdan    qutulmakka,  jonimiz  boriga  sa`i 
kilmagimiz lozimdur.» 
Xamza  uz  tadqiqotlarida  tovushli  savod  urganishi  metodini  ishlab  chiqqan. 
Uning  bosh  g`oyasi  uqitish  va  tarbiyalashga  kompleks  endoshish,  eshlarning  aqliy, 
axloqiy va estetik tarbiyasini uzaro bog`liq xolda amalga oshirishdan iborat edi. 
 Didaktika  tushunchasini  Yan  Amos  Komenskiy  (1592-1670)    xam  ana  shu 
yusinda sharxlagan. Uning bu boradagi  fikr muloxazalari 1657 yilda  nashr etilgan. 
Xammaga  xamma  narsani  uqitishning  universal  san`ati  ifodalangan  G`Buyuk  
didaktika»  nomli  asarida  baen  qilingan.  Lekin  Komenskiy  didaktika  faqat  uqitish 
sa`atigina  emas,  balki  tarbiyalash  sa`atidan  ham  iboratligini  qayd  qilgan  va  tarbiya 
xar  tamonlama  axloqiylik  yunalishdagi  fe`l  atvorni    shaqllantirishning  zarur  sharti 
ekanini xam uqtirgan. 
Didaktikanini  yuqoridagicha  tushunish  XIX  asr  boshigacha,  ya`ni  taniqli 
nemets  pedagogi  va  faylasufi  Iogann.  Genrix  Gerbart  (1776-1841)    didaktikaning  
asosiy nazariyasini ishlab chiqqunigacha davom etgan. 
Didaktikaning asosiy kategoriyalari. 
Uqitish  nazariyasi  bilimlar,  ma`lumotlar  va  faktlarning  katta  zaxirasiga  ega, 
ularning  bir  qismi  tizimlashtirilgan,  tartibga  solingan.  Uqitish  jarayoning  
strukturaviy  komponentlari-  maqsadli  rag`botlantirish-motivlashtirish,  mazmuniy, 
xarakat -faoliyat uqitishning  shaql va metodlarining  ajratilish aloxida axamiyat kasb 
etadi.  Mana  shu  komponentlarning    ajratilgani  Oqituvchi  bilan  oquvchilarning  
birgalikdagi  faoliyati    qonuniyatlarining    tabiatini  chuqurroq  tushunish  imkonini 
beradi. 

Pedagogik  echimlarni tanlash nazariyasi  ishlab chiqishning metodologik asosi 
uqitish  jarayoning  mavjud  barcha  qonuniyatlari  xisobga  olish  fikri  bilan  barcha 
qonuniyatlari  xisobga  olish    fikri  bilan  muntazam    aloqada  buladi.  Pedagogik  va 
psixologik  shart  sharoiyatlarni    aniqlash  asosida    uqitishning  optimalligi  
mezonlarining    asoslari    tarkib  toptirilgan  va  ularning    eng  axamiyatlilari 
kuyidagilarpdan iborat: 
Oqitish  optimal  bulish  uchun  xar  bir  oquvchi  uzining  xakiqOy    uqish 
imkoniyatlariga    muvofiq  darajada    uzlashtirishlari    tarbiyalanishi  va  kamol  topishi 
shart: 
uqitish  optimal  bulishi  uchun  oquvchilar,  oqituvchilar  darsdagi    va  uydagi 
ishlar  vaqtining  uzlari  uchun  gigienik  jixatdan  belgilangan  normasiga  ega  bulishi  
kerak.  Rejalashtirishning  olptimallashtirishning    asosiy  yullari  uqitishning 
vazifalarini  ta`lim berish, tarbiyalash va kamol toptirish bilan birgalikda loyixalashga  
kompleks  endashish  xamda    uqitish  vazifalarini    u  omalga  oshadigan  tizimning 
xususiyatlarini xisobga olgan xolda  muayanlashtirishdir. 
Ishni  rejalashtirishda  kuyidagi  rejalardan  foydaloniladi.    Uqitish  mazmuning 
quyilgan  vazifalarini eng muaffakiyatli xal qilishni ta`minlaydigan optimal variantini 
tanlash.  
Oqitishning  quyilgan  vazifalarini  belgilangan  vakt    ichida  muvafaqiyatli  xal 
etishni    ta`minlaydigan  metodlari  va  vositalarini  tanlash  ,masalalarni  muvafaqiyatli 
xal  etishni  ,    shu  jumladan  oquvchilarga  tabaqali  endashishini  ta`minlaydigan  
tashkiliy shaqllarini  tanlash. Ta`lim mazmuninida  jamiyatning ma`naviy va moddiy 
elementlar  shu  jumladan  tabiat    jamiyat    va  inson  xakidagi bilimlar  .  ijodiy  faoliyat 
tajribasi,  insonning  munosabatlari,  boshkarish  faoliyati  xulki  va    xaeti  ifodalanishi 
lozim.  
Ta`limning  mazmuni  umumiy  politexnik  va  kasbkorlik  komponentlarining  
birligini  aks  ettirishi  kerak.  Ta`limning  mazmuni  muayan  eshga  karatiladi  va 
jamiyatning rivojlanish darajasidan kelib chiqadi. Ta`limning mazmunidagi ajratilgan  
turt komponent  xajmi va mazmuni buyicha  aynan  muvofik bulishi kerak.  
Maktab  rivojlanishning  xozirgi  boskichida  ta`limning  komp`yuterlashtirish 
masalasi  g`oyat muxim axamiyat kasb etadi. 
Ta`lim  nazariyasidan  muammoli  kamol  toptiruvchi  uqitishni  joriy  etish,  
shuningdek  uquv  jarayonini  tabakalashtirish  va  individuallashtirish  yullarini  izlash 
buyicha  faol ishlar olib borilmoqda. 
Muammoli  kamol  toptiruvchi  uqitishning  nazariyada  ishlab  chiqilgan  asosiy 
g`oyalarini  kuyidagicha  ta`riflash mumkin.  
Ta`limiy  bilishni  ilmiy  bilishga  muvofiq  modellashtirish  g`oyasi,  ya`ni 
muammoli  vaziyatni  vujudga  keltirish  gipotezani  olga  surish  –gipotezani    asoslash-
gipotezani    xal  qilish  uni    tasdiqlash  yaki  rad  etishdek  zarur    zvenolarni  uz  ichiga 
olgan muammoli  uqitish. 
oquvchilarning    ijodiy  imkoniyatlari  va  qobiliyatlarini  rivojlantirish,  ularda 
tadqiqotchilik yusindagi kunikma va malakalarni ustirish g`oyasi. 
Muammoli uqitish nazariyasida  qator  qonuniyat lar ifodalandi va eksperiment 
yuli  bilan  asoslandiki,  ulardan  muammoli  dars  utish  bilan  muammoli  urgatishning 
birligi  va  bir-birini  taqoza  etishi,  oquvchilarning  tayerligi  darajasi  bilan  muammoli 
urgatish  darajasining muvofiqligi kabi qonuniyatlarni ajratish mumkin. 

Ishlab  chiqilgan  faollik  nazariyasi  uquv  jarayonida  bilimlarni  uzlashtirish. 
ularni qayta  ishlash va qullashning ( muammoli va reproduktiv)  usullarini urganish 
buuicha  tashkil  etiladigan  uzini-uzi    boshqakriladigan  faollikdan  iboratdir.  Mazkur 
qonuniyatlar  asosida  amaliy  jixatdan    muxim  axamiyatga    molik  quyidagi  nazariy 
qoidalarni  ifodalash  mumkin:  Faollashtirish  vositalari  tizimi,  ta`limning  mazmuni, 
uqitishning  shaql  va  metodlari  uqitishning  asoslangan,  maqsadga  muvofiq  uz-uzini 
boshqaradigan  jarayon  sifatida  tashkil  qilishni    ta`minlash  uchun  ular  kuyidagi 
talablarga javob berishi kerak. 
-Ta`limning  xamma  bosqichlarida  oquvchilarda  uqitishning  ichki  motivlarini  
quzg`atish va rivojlantirish, 
-oquvchilarni  uz  oldilariga  tegishli  maqsadlarini  quyish  va  kelgusidagi 
faoliyatlarini rejalashtirishga rag`batlantirish mexanizmini takomillashtirish, 
oquvchilarda  oxborotlarni  qayta  ishlashga  doyir  ta`limiy  va  aqliy 
kunikmalarning shaqllanishini ta`minlash, 
oquvchilarning  uquv-bilish  maqsadlariga  erishish  uchun  jismoniy  va  axloqiy, 
ifodaviy kuchlarini oshirish,  
Ta`lim  jarayonida  nazorat  va  uzini-uzi  boshqarish  orqali  oquvchilar  uzining 
uquv  bilish  faoliyatini  baxolashini  ta`minlash.  Shu  koydalarga  rioya  qilish  ta`lim 
samoradorligini yanada oshadi. 
Uqitish jarayonining ma`nosi, tuzilishi va vazifalari. 
Har qanday jarayon- xarakatdir, moddiy dunedagi  narsalar eki  xodisalarning 
asta-sekin  uzgarishidir.  Oqitish  jarayoni  xam  esh  avlodda  aqliy  kuchlarni 
rivojlantirishga  va  axloqiy    sifatlarni  shaqllantirishga  qaratilgan  xarakatdir..  Biz 
uqitish jarayonini qanday tushunamiz.  Oqitish jarayoni-oqituvchining va u raxbarlik 
qiladigan  oquvchilarning-ularda  aqliy  qobiliyatlarni  ustirish,  dialektik  duneqarash 
asoslarini  tarkib  toptirish  va  xaetiga  taergarlikni  amalga  oshirish  maqsadida-bilim, 
kunikma  va  malakalar  tizimini    ongli  xamda  puxta  uzlashtirishga  qaratilgan  ilmiy 
asosdagi  ishlarning  majmuidir.  Maktabdagi  uqitish  jarayoni  qandaydir  tasodifiy 
ayniqsa pedagogning xususiy fikridan kelib chiqadigan narsa emas. Oqitish jarayoni 
bilish  nazariyasi  asosida  tarkib  topadi  va  jamiyatning  rivojlanish  qonuniyatlaridan 
kelib  chiqadigan  talablarni  aks  ettiradi.  Xozirgi  ilg`or  pedagogika  inson  shaxsini 
maqsadg`a  muvofik  shaqllantirishga  tarbiya,  uzini  uzi  tarbiyalash  va  ijtimoiy 
tajribadan iborat tizim sifatida qaraydi. 
Oquv  jarayonidagi  tarbiya  asosan  uqitish  shaqlida,  uzini  uzi  tarbiyalash  va 
ijtimoiy  tajribaning  birligi  shaqlida  namoen  buladi.    Shunga  kura  uquv  jarayoniga 
ta`lim  (pedagog  faoliyati),  uqish  (oquvchining  mustaqil  ishi)  va  ma`lumotning 
mazmunini kichik tizimlardan iborat ijtimoiy pedagogik tizim sifatida qaraladi. 
Oqitish  uquv  jarayonining  professional  tomonini  tashkil  qiladi.  Inson  shaxs  
sifatida  shaqllanishning  ikki  tamonldama  tabiati  (  tarbiya  uzini  uzi  tarbiyalash) 
shuningdek  ichki  strukturasi  yul  yuriq  kursatish  va  oquvchilar  uquv  bilish 
topshiriqlarini    mustaqil  xolda  bajarishdan  iborat  xarakatdir.  Buning  yul  yuriq 
kursatish  jixati  muallim  oquvchiga  uquv  materiali  buyicha  urgatadigan  narsalar  va 
ular  ustida  ishlash  metodlari  bilan  izoxlanadi.  Oquvchilar  ana shu  asosda  uzlarining 
ma`lumot mazmunini uzlashtirishga doyr faoliyatlarini tashkil qiladilar. 
Shunday  qilib,  oquv  jarayonining  moxiyati  oquvchi  bilish  faoliyatining  
mantiqi  bulib,  u  birinchidan  bilish  bizdagi  bilimlarning  yagona  manbai  bulishi 
amalietini  urganishdan  boshlanishi  va  maxkum  fikrlash  asosida  nazariy 

umumlashtirish  keraqligidan,  ikkinchidan  bilish  olingan  bilimlarni,  nazariy  
umumlashtirishlarni  insondagi  bilimlar  hakiqaligining  yagona  ob`ektiv  mezonlari 
sifatida xam xizmat qiladigan amalietga taqqoslash zarurligidan kelib  chiqadi. Uquv 
jarayoni  bilish  jarayonini  inson  faoliyati  sifatida  psixologik-pedagogik  jixatdan 
loyixalashga asoslanishi va  olingan bilimlarni amalietda kullashni albatta  uz ichiga  
olishi zarur. uquv jarayoni asosida umuman butun jarayonga ta`luqli va barcha uquv 
fanlariga  taqaladigan  ma`lum  talablar  xamda  printsiplar  mavjud  buladi.  Bugungi 
didaktika  ana  shulardan  eng  muximlari.  Tarbiyalovchi  ta`lim  printsipi.  Ilmiylik 
printsipi  nazariya  bilan  amalietning  bog`lanishi  printsipidan  iboratdir.  Ta`limning 
metodlari  va  tashkiliy  shaqllari  asosida  oquvchilarning  ongli  faolligi,  kursatmalilik, 
bilimlari  asosli  uzlashtirish.  uziga  xos  farqlari  tushunarliligi  va  xisobga  olinishi 
printsiplari  etadi.  Oqituvchi  faoliyatining  muvaffaqiyati  avvalo  u  ta`limning 
mazmuni,  metodlari  va  tashkiliy  shaqllaridan  umumiy  didaktik  printsiplarni 
qanchalik tug`ri  amalga oshirishga bog`liq. 
 
 
 
 
 

 
TA`LIM QONUNIYATLARI VA TAMOYILLARI 
Reja 
Ta`lim qonuniyatlari tarbiyaning ajralmas qismi sifatida. 
Ta`lim qoidalari (printsiplari) 
 
Adabiyotlar. 
 Munavvarov.Pedagogika.T-1996y. 
 Tursunov.I.Nishonaliev.Pedagogika kursi.T-1996y. 
 Lixachev.B.T. Pedagogika.M-2001 y. 
 PodlasOy.I.P.Pedagogika.M-1999 y. 
 Filatova.J.M. Logopediya.R-v na Donu. 
 
Tayanch tushunchalar. 
Talim, tarbiya, uqitish, qonuniyat, qoida, printsip, tamoyil, ilmiylik qoidasi, tizimllik 
va izchillik printsipi,  
 
Tekshirish savollari. 
1.Qonuniyat deganimiz nima. 
2.Printsip suzining ma`nosi nima. 
3.Ta`lim qoidalari(printsiplari) nima. 
4.Ta`lim qoidalarini sanab bering. 
 
 
1.Ma`lumki,  qonuniyat-bu  barqaror,  zaruriy,  u  eki  bu  hodisalar  va  jarayonlar 
urtasidagi  mutanosiblik  va  muhim  aloqa.Ijtimoiy  ehtiejlar  va  sharoitlar  uquv 
jarayonining  xarakteri,  uning  vazifalari,mazmuni,  shaqllari,usullari  va  vositalari 
qonuniy  ravishda  aniqlab beradi.Agar uqitish  jamiyat  talablarini  e`tiborga olmasa, u 
xolda uni, albatta, qayta qurish, takomillashtirish kerak. 
 
Demak,  ta`lim  berish,  tarbiyalash  va  oquvchilarning  umumiy  rivojlanishlarini 
bir butunlikda amalga oshirish zarur. 
 
Ifodalangan qonuniy didaktik aloqalarni va uqitish qoidalarini ilmiy asoslangan 
uzaro  bog`lanishda  qullash  kunikma  va  malakalarni  chuqur,  puxta,  ongli  va  ta`sirli 
uzlashtirilishini  ta`minlaydi.  Oqitishni  aynan  shunday  natijaga  qaratish  uning 
onglilik, puxtalik, ta`sirchanlik qoidalarini xarakterlaydi. 
 
Ta`limning  mazmuni  haet,  hozirgi  zamon  fani  bilan  bog`langan  bulganligi 
uchun  ham,  vazifalarda  mamlakatning  iqtisodiy  rivojlanishi  jadallashtirish 
muammolari, ishlab chiqarishni mexanizatsiyalash, avtomatlashtirish,komp`yuterlash 
kabilar asosida intensivlash uz aksini topish kerak. 
 
Har  bir  oqituvchi  shuni  anglab  etishi  muhimki,  uquv  jarayonini  samarali 
qurish-bu,  ishda  uzini  oqlagan  pedagogik qonuniyatlar, qoidalar,  didaktik qoidalarni 
hozirgi  zamon  sharoitidagi  yangi  masalalarni  hal  qilishda  ijodiy  foydalangan  xolda, 
ulardan butunlay va uzaro aloqada foydalanish demakdir. 
 
Oqitishning muqobil tomonlarini tanlash uchun butun qonuniyatlar birligini va 
didaktik qoidalarni e`tiborga olish zarur. 
 
Oqitish qonuniyatlaridan uni samarali tashkil qilishga nisbatan muayan muhim 
talablar kelib chiqadiki, buni uqitish qoidalari deb ataydilar.Uqitish qoidalarini bilish 
uqitishning zarur usullarini yanada ishonchliroq tanlashga imkon beradi. 

 
Ta`lim  qoidalari-oqituvchining  faoliyatini  va  oquvchilar  tomonidan  ilmiy 
bilimlarning  uzlashtirilishi,  tegishli  kunikma  va  malakalar  hosil  qilishning  asosiy 
qonun  va  yul-yuriqlarini  uz  ichiga  oladi.  Shu  bilan  bir  vaqtda  ta`lim  qoidalari  har 
ikkala  faoliyatni,  ya`ni  oqituvchi  va  oquvchi  tomonidan  uz  oldiga  quyilgan 
vazifalarni  muvaffaqiyatli  amalga  oshirish  imkoniyatini  beradigan  birqancha 
talablarni  ham  umumlashtirib  beradi.  Shunga  kura  ta`lim  qoidalari  uqitishning  eng 
muhim  masalalarini  nazariy  va  amaliy  jihatdan  tug`ri  hal  qilishning  asosiy  negizi 
hisoblanadi. 
 
Ta`lim qoidalari deb umuminsoniy tarbiyaning maqsad va vazifalarini amalga 
oshirishga  qaratilgan  uqish  va  uqitish  jarenlarining  yunalishi,  oquvchilar  tomonidan 
ilmiy bilimlaning uzlashtirilishi, bilim va malakalar xosil qilishning asosiy qonun va 
qoidalarining yig`indisiga aytiladi. 
 
2.  G`  PrintsipG`  suzining  ma`nosi  hulqning,  hatti-harakatning  asosiy  qoidasi, 
etakchi g`oya demakdir. Biz, hatto turmushda ham G`bu odam printsipliG` deymiz va 
bunda  usha  odamning  uziga  xos  qoidalarga,  uzining  rintsiplariga  muvofiq  ish 
kurishini nazarda tutamiz.Agar kishining hatti-harakatlarida qat`iy qoidalar bulmasa, 
uni “printsipi yuq” deb hisoblaymiz. 
 
XY-XYI  asrlardagi  mashhur  olimlar  bilishning  asosiy  qonuniyatlariga  faqat 
uqitishning emas, balki ahloqiy tarbiyalashning ham etakchi asosi sifatida qaraganlar. 
 
Forobiy “Namunali ta`lim” haqidagi risolasida oquvchilar uzlashtirilishi lozim 
bulgan  materialni  eng  yaxshi  yusinda  baen  qilish  masalasiga  alohida  tuxtalib,  bu 
ishning  ikkita  turini  tavsiya  etgan  ularning  biri  bevosita  sezishga  yaqin  narsalarni 
oldingi  uringa  quyishdan  va  ikkinchisi  aqlga  yaqin  narsalarni  olg`a  surishdan 
iboratdir. 
Ibn  Sino  asarlarida  ham  didaktikaning  printsiplariga,  xususan  kursatmali 
uqitishga  qiziqish  bilan  qaralgan.Ibn  Sino  dastlabki  uquv  mashg`ulotlarida 
buyumning  tashqi  xossasini  urgansa,  usha  buyumni  va  tasvirini  kurib  chiqsa,  uzi 
mustaqil holda bilimlarni uzlashtira oladi, deb hisoblagan. 
Sharqshunos  olim  Kindiyning  fikricha,  insonda  ijobiy  sifatlarni  tarkib 
toptirishning  eng  zarur  omili  aql  kuchini  rivojlantirishdir.Aql  kuchi  rivojlanmasa, 
inson  umr  buyi  Arastuning  kitoblarini  uqisa  ham,  ularda  ifodalangan  fanlarning 
birortasini  ham  uzlashtira  olmaydi.Bunday  odam  har  qancha  urinsa-da,  faqat 
boshqalarning  gaplarini  takrorlab  bera  oladigan  buladi.U  hech  narsaning  mohiyatini 
tushunmaydi  va  uzlashtira  olmaydi.Kindiy  ana  shu  fikrlarni  baen  qilar  ekan, 
uqitishning ilmiyligi va ongliligi qoidasini nazarda tutgan. 
Pedagog olimlarning yuqoridagi fikr-mulohazalarini xulosa sifatida aytishimiz 
mumkinki,  uqitish  printsiplari(qoidalari)  esh  avlodga  ta`lim-tarbiya  berish 
maqsadlariga  muvofiq  uqitishning  xarakterini  belgilaydigan  asosiy  etakchi 
qoidalardir. 
Sungi  yillarda  olimlar  tomonidan  yaratilgan  pedagogik  Adabiyotlarda  didaktik 
qoidalar  turlicha  guruhlashtirilmoqda.Ana  shularga  asoslangan  holda  quyidagicha 
ta`lim qoidalarini kursatib utish mumkin. 
1.Ta`limning ilmiy bulish qoidasi. 
2.ta`limning tizimi va izchil bulish qoidasi. 
3.Ta`limning tarbiyalovchilik xarakteri. 
4.Ta`limda nazariyaning amaliet bilan bog`lik bulishi qoidasi. 
5.ta`limda onglilik, faollik va mustaqillik qoidasi. 

6.Ta`limda kursatmalilik qoidasi. 
7.ta`lim jarayonida har qaysi oquvchiga xos xususiyatlarni hisobga olish qoidasi. 
8.ta`limda  ilmiy  bilim  va  kunikma,  malakalarni  puxta,  mustahkam  uzlashtirish 
qoidasi. 
9.ta`limning oquvchiga mos bulish qoidasi. 
10. Ta`lim va tarbiyaning birligi qoidasi. 
 
1.Ta`limning ilmiy bulish qoidasi. 
Ilmiy bilimlar-voqelikning haqqoniy in`ikosidir. 
       Tevarak-  atrofni  urab  olgan  dunening  qonuniyatlarini,  narsa  va  hodisalarning 
ichki  muhim  hossalarini  va  uzaro  aloqalarini  aks  ettiruvchi  bilimlargina  ilmiy 
hisoblanadi. 
 
Ta`limning  ilmiyligi  qoidasi  oquvchining  uquv  materialidagi  qonuniyatlarni 
aks  ettirishi,  tushunishi  va  uzlashtirishi  uchun  tug`ri  sharoit  yaratishg  maqsadida 
zarurdir. 
 
Nazariy  qoidalarni  tushunish-materialni  materialni  ilmiy  asosda  izohlab 
berishning  muhim  belgisi  bulib,  u  oquvchining  fikrlash  qobiliyati  xususiyatlarini 
belgilaydi.Ilmiy  bilimlar  ilmiyligicha  qolib,  voqelikni  har  hil  darajada  aks  ettirishi 
mumkin.Ilmiy izoh ta`limning hamma bosqichlarida, har bir sinfda ilmiylik qoidalari  
vazifalaridan  biri-nazariy  ma`lumotlar  tizimini  shu  ma`lumotlarda  tevarak-atrofdagi 
duneni qanchalik chuqur aks etganligi nuqtai nazaridan bilib olishdir. 
 
Ilmiylik  qoidasi  barcha  esh  guruhlardagi  va  turli  uquv  yurtlaridagi 
oquvchilarga  urganish  uchun  ilmiy  jihatdan  ishonarli,  amalda  sinab  kurilgan 
ma`lumotlar berilishini talab etadi. 
 
Ilmiy  bilimlarni  egallash  davrida  oquvchilar  ilmiy  duneqarash  ,e`tiqod  tarkib 
topadi, tafakkur rivojlanadi. 
 
Ta`limning ilmiy  bulish qoidasi  ta`lim  jarayonida  oquvchilarni  hozirgi  zamon 
fan-texnika  taraqqieti  darajasiga  muvofiq  keladigan  ilmiy  bilimlar  bilan 
qurollantirish,  eshlarni ilmiy-tadkiqot  usullari bilan tanishtirib borishni  ta`minlashga 
qaratilgan. 
Download 0,66 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish