Qmu tariyx fakulteti arxeologiya bag’darinin’ ii-kurs studenti Xojabaev Ulug’bektin’ Orta Aziya arxeologiyasi pa’ninen slayd jumisi

QMU Tariyx fakulteti arxeologiya bag’darinin’ II-kurs studenti Xojabaev Ulug’bektin’ Orta Aziya arxeologiyasi pa’ninen slayd jumisi

Tema: Neolit revolyuciyasi.Orta Aziyada lokal ma’deniyat rawajlaniwi

Orinlawshi: Xojabaev.U

Qabilawshi: M.Tolibaev

Joba:

• 1. Neolit revolyuciyasi.
• 2. Orta Aziyada neolit da’wirinin’izertleniw tariyxi
• 3. Orta Aziyadag’i neolit da’wiri ruwxiy ma’deniyati.
• 4. Paydalanilg’an a’debiyatlar dizimi

1. Neolit revolyuciyasi

• Neolit - adamzat tariyxinin’ ayriqsha da’wiri bolip, neolitte tas da’wiri tamam boldi. Neolitte miynet qurallari tastan, ag’ash ha’m su’yekten islenedi. Jqin shig’is, arqa Afrikada neolit b.e.sh VIII-VII min’inshi jillardi o’z ishine aladi. Orta Aziya, Qubla Evropa, Qara ten’iz arqasinda neolit b.e.sh VII-III min’inshi jillarg’a tuwra keledi.
• Adamzat o’zlestiriwshi turmis keshirip, o’zine kerekli o’nimlerdi ta’biyattin’ tayin jemisinen paydalanip, 3 million jil dawaminda turmiz keshiredi. Aziq awqatti o’ndirip shig’ariw o’nidiris usili yag’niy diyxanshiliq, sharwashiliq b.e.sh XI-X min’inshi jillari kelip shig’adi.
• Neolit da’wirinde adamlar mezolit da’wirine qarag’anda ko’birek otiriqshi bolip jasaydi. Orta Aziyanin’ qubla rayonlarinda qubla rayonlarinda qam gerbishten jay salip jasaydi, tawli jerlerde tastan, tog’ayli jerlerde ag’ashtan, karkas, sho’pker, shalash jaylardan paydalandi ha’m jer to’lede jasaydi. Jaqin shig’ista diywallar menen oralg’an qorg’anis jaylar payda boladi. Jiynag’an bayliqlarin saqlaytug’in u’lken ma’kan orinlar Izrayildag’i Ierioxon (b.e.sh VII min jil) ha’m Chatal-Gyuk Turkiyanin’ Anatoliy oblastinda payda boladi.

Neolit revolyuciyasi

2. Orta Aziyada neolit da’wirinin’ izertleniw tariyxi

• B.e.sh VII min’ jilliqtin’ aqirinda Orta Aziya da’slepki xalqi tas a’srinin’ son’g’i etap – neolit da’wirinde qa’dem basti. Bul texnologiyanin’ gu’leniw da’wiri, da’sturiy materiallar – tasti, su’yekti ja’ne ag’ashti qayta islew, untaw, burg’ilaw, kesiw siyaqli progressiv usillari ken’nen jetilisti.
• Djeytun tipindegi alg’ashqi keramikani 1931-jili gidrogeolog Raspopov Kelyata stanciyasinin’ janinan tapqan. Masson V.M. ta’repinen 1958-jili qonistin’ orayliq bo’leginde ju’rgizilgen u’lken stacionarliq jumislar na’tiyjesi «Djeytun ma’deniyati» terminin ilimge kiritiwge negiz bolatug’in materiallardi bergen.
• Zarafshan o’zeninin’ orta ag’isi menen onin’ tawli territoriyasinda ju’rgizilgen izertlewlerdin’ na’tiyjesinde Sazag’an neolit ma’deniyati aniqlang’an. Ha’zirgi waqitta bul ma’deniyattin’ esteliklerin izertlewler dawam etpekte.
• Orayliq Ferg’anadag’i alg’ashqi tas da’wirinin’ orinlarin 1958-jili B.Z.Gamburg penen N.G.Gorbunova ta’repinen kewip qalg’an Damko’ldi izertlew waqtinda ashilg’an. 1963, 1964 jillari Orayliq Ferg’anada izertlewlerdi Yu.A.Zadneprovskiy dawam ettirdi.

Djeytun ma’deniyati

Masson V.M

3. Neolit da’wirinin’ ruwxiy ma’deniyati

• Neolit da’wirinde totemizmge, animizmge ha’m basqada ta’biyat qublislarina siyna baslaydi. Diyxanshiliqli elatlarda qaytis bolg’an adamlardi otrig’an jayinin’ poli astina jerlegen. Bul ata-babalarina siyniw tu’ri bolsa, olardin’ ruwxi qa’wimdi qorg’aydi dep tu’sinedi. Bunday qa’wimler Mesopotamiya, Turkiyanin’ Anatoliy jerinde, Balkan, Orta ha’m Orayliq Aziya ha’m ja’ne Qubla-shig’is Evropada tabilip izertlendi. O’lgen adamlardi bir qaptalina qaratip, uyqilap otirg’anday etip jerlegen. Marxum menen birge onin’ qabirine idis, monshaq ha’m qurallar salinadi. Neolittin’ aqirinda bay adamlardi qa’birge ko’plegen buyimlar menen salip jerlegen.
• Neolitte qa’wim-uriw ko’semlerine (siyiniw) kulti kelip shig’adi. Shig’is Evropada adamlardi uriwinin’ qa’birine transheya qaizp zatlar salip jerlegen.

Neolit da’wiri animizm.

Totemizm.

4. Paydalanilg’an a’debiyatlar dizimi.

• Мамбетуллаев М. М., Туребеков М. Археология. Н. 2014-ж. 256-бет.
• www.Wikipediya.com
• www.ekarsu.uz
• www.Kamenniyveksredniyaziyy.ru
• www.yandexhistoryimages.com