9. Fondlar, jalb etilgan mablag’lar va uzoq muddatga beriladigan kreditlarni hisobga olish. Bozor munosabatlarining rifojlanishi korxona faoliyatini moliyaviy ta'minlashga, mablag'lar tarkibi va tuzilishida o'zgarishlar sodir bo'lishiga olib keladi. Bunday sharoitda korxona ishlab chiqarish xo'jalik faoliyatini amalga oshirish uchun o'zining mablag'lariga ega bo'lishi iozim. Bular esa xususiy kapital deb yuritiladi. Xususiy kapital xo'jalik yurituvchi korxonaning (subyekt) aktivi va majburiyatiari o'rtasidagi farqni aks ettiradi. O'z navbatida xususiy kapitai ikki guruhga bo'linadi. I. Qo'yilgan (investitsiya) kapital. 2. Taqsimlanmagan foyda. Xususiy kapital ishJab chiqarish va mulk egasiga to'lash, qo'shimcha investitsiya va faoliyatning natijalariga bog'liq hold a ko'payishi yoki kamayishi mumkin. Xususiy kapital tarkibiga quyidagilar kiradi. 1. Ustav kapitali. 2. Qo'shilgan kapital. 3. Zaxira kapitali. 4. Grantlar va subsidiyaIar. 5. Kelgusidagi xarajatlar va to'lovlar zaxirasi. 6. Taqsimlanmagan foyda. Barcha mulk shakllaridagi korxonalarda kapital, rezervlar va taqsimianmagan foyda bo'yicha buxgalteriya hisobining vazifalari quyidagilardan iborat: - ustav kapitalining shakllanishi va undan foydaIanishni nazorat qilish; - korxona muassislari, kapitalning shakllanish bosqichlari va aksiyalar turlari bo'yicha axborot to'plash; - ustav kapitalining holati va harakati xususida hisobot tuzish bo'yicha ma'lumotlar olishni ta'minlash; . - qo'shilgan kapital hamda rezerv kapitalining shakllanishi bilan bog'liq muomaIaiami o'z vaqtida hisobda aks ettirish; - korxona sof foydasining shakllanishi va uning taqsimlanishini o'z vaqtida hisobga olish hamda nazorat qilish. Ustav kapitali - ta'sis huiiatlarda belgilangan korxona mulkini tashkil etishda, uning faoliyatini bir maromda yurgizishda ta'sischilaming (qatnashchilarning) pul ifodasida qo'ygan mablag'larining (ulushlari, nominal qiymatidagi aktsiyalari) yig'indisidan iborat. Ustav kapitalining hajmi ustavdagi ro'yxatdan o'tkazilgan summadan oshib ketishi mumkin emas. Korxona Ustav kapitalining ko'payishi yoki kamayishi faqat ta'sischilar qarori bilan korxona Ustavi va boshqa ta'sis huiiatlariga o'zgartirishlar kiritilgandan keyingina amalga oshirilishi mumkin. Ustav kapitalining holati va harakati passiv 8510 - «Ustav kapitali» (fondi) schyotida hisobga olinadi va quyidagi subschyotlardan iborat: 8310-«Oddiy aksiyalaD>. 8320-«Imtiyozli aksiyalar». 8330-«Ulushlar va omonatiar». Ustav kapitali (fondi)ning analitik hisobi xo'jalik yurituvchi subyektning har bir ta'sischisi bo'yicha alohida yuritiladi. 851O-((Ustav kapitali» (fondi) schyoti boshqa schyotlar bilan quyidagicha aloqada bo'ladi.
tlr Muomalalar mazmuni
Schyotlar aloqasi
D K
1 Ustav kapitalining tasdiqlanishi subyekt rO'yxatdan 8310 o'tkazilgandan keyin ta'sis hujjatlarida ko'rsatildi 4610 8320 8330
2 Taqsimlarunagan foydaning bir qismi ustav kapitalini 8310 ko'paytirishga o'tkazildi 8710 8320
3 Ustav kapitalining karnayishi, aksiyaning nominal 8310 qiymatining karnayishi, korxona ta'sischilariga 8320 6620 ulushlaming qaytarilishi aks ettiriladi 8330
5 Ustav kapitalining to'langan kapital o'lchamiga 8310 karnayishi aks ettirildi 8320 4610 8330. Korxonada qo'shilgan kapital hisobi quyidagi schyotlarda yuritiladi: 8410-«Emission daromad» 8420-«Ustav kapitalini shakllantirish bo'yicha kursdagi farq». Ushbu schyotlar passiv bo'lib, ular oddiy va imtiyozli aksiyalar bo'yicha nominal qiymatdan yuqori bahoda olingan summalami va ulaming harakatini umumlashtirish uchun mo'ljallangan. Korxonada qo'shilgan kapital quyidagi operatsiyalar natijasida vujudga kelishi mumkin: - emission daromadni yuzaga keltiruvchi nominal qiymatdan yuqori bahoda aksiyalar birlamchi sotilishida; - kursdagi farqni keltirib chiqaruvchi xorijiy investitsiyali korxonalar ustav kapitalini shakllantirish paytida. Misol. Nominal qiymati 600 so'm bo'lgan aksiyalar 850 so'mga sotildi. O-t 511O-«Hisob-kitob schyoti»-850 so'm K-t 461O-«Ustav kapitaliga badallar bo'yicha muassislar qarzlari»600 so'm K-t 841O-«Emission daromad»-250 so'm. " Shuni ta'kidlab o'tish lozimki, 841O-«Ernission daromad» schyoti krediti bo'yicha faqatgina aksiyalaming birlamchi emissiyasi paytidagi nominal qiymatidan ortiqcha summa hisobga olinadi. Mazkur summa foyda solig'iga tortish obyekti bo'lib hisoblanmaydi. Sotish bahosidan past narxlarda sotib olingan aksiyalami sotishda va summalar kamomadida 841O-«Emission daromad» schyotida zarar aks ettiriladi. Misol. 1200 so'mlik nominal qiymatli, dastlab 1240 so'mdan sotilgan aksiyalar 1260 so'mdan sotib olindi, keyin esa ikkinchi marta 1200 so'mdan sotildi: O-t 511O-«Hisob-kitob schyoti>)-1200 so'm O-t 841O-«Ernission daromad>>-4Q so'm O-t 9690-«Moliyaviy faoliyat bo'yicha boshqa xarajatlar»-20 so'm K-t 861O-«Sotib olingan xususiy oddiy aksiyalar»-1260 so'm. Qo'shma korxonaning ustav kapitalini shakllantirishda ta'sis huijatlarini ro'yxatdan o'tkazish paytidagi va ustav "kapitaliga amalda valuta va valuta boyliklariga oid badallarni kiritish paytidagi valuta kurslarining farqlanishi natijasida kursdagi tafovut yuzaga keladi.
