Termiz davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti biologiya ta’lim yo’nalishi 4-kurs 118-guruh talabasi safarov shahbozning biotexnologiya fanidan tayyorlagan taqdimoti
TERMIZ DAVLAT UNIVERSITETI TABIIY FANLAR FAKULTETI BIOLOGIYA TA’LIM YO’NALISHI 2-KURS 720-GURUH TALABASI DO’SALIYEVA MARVARIDNING TAYYORLAGAN TAQDIMOTI
Mavzu: Plazmidalar va ularning qo’llanilishi
Reja:
Plazmidalarning hujayra ichida mustaqil ravishda ko’payishi
Plazmidalarga texnik xizmat ko’rsatish
Kasallik modellari
Plazmidalar - hujayra xromosomalari tarkibiga kirmaydigan, sitoplazmada xromosomalar bilan bog’lanmagan avtonom holatda mavjud bo’lgan doimiy genetik elementlar. Plazmida terminini J.Lederberger va boshqa taklif etgan. Xromosomalar bilan birika oladigan plazmidalar episomalar deyiladi. Bakteriya hujayralari plazmidalari yaxshi organilgan. Plazmida bakteriyalarda jinsiy belgini tashish va ularning antibiotiklarga chidamliligini belgilashda katta ahamiyatga ega. Bu omillarni o’zida saqlovchi plazmida bir bakteriyadan ikkinchisiga o’tib, ularning xususiyatlarini o’zgartiradi. Plazmida halqasimon DNK molekulasidan tashkil topgan bo’lib, tabiatda keng tarqalgan. Plazmidadan genetik injeneriyada rekombinant DNK molekulalarini boshqa hujayralarga kiritishda tashuvchi sifatida, bakteriyalarning antibiotiklarga chidamliligini bartaraf etish yo’llarini ishlab chiqishda foydalaniladi.
Plazmidalar - hujayra xromosomalari tarkibiga kirmaydigan, sitoplazmada xromosomalar bilan bog’lanmagan avtonom holatda mavjud bo’lgan doimiy genetik elementlar. Plazmida terminini J.Lederberger va boshqa taklif etgan. Xromosomalar bilan birika oladigan plazmidalar episomalar deyiladi. Bakteriya hujayralari plazmidalari yaxshi organilgan. Plazmida bakteriyalarda jinsiy belgini tashish va ularning antibiotiklarga chidamliligini belgilashda katta ahamiyatga ega. Bu omillarni o’zida saqlovchi plazmida bir bakteriyadan ikkinchisiga o’tib, ularning xususiyatlarini o’zgartiradi. Plazmida halqasimon DNK molekulasidan tashkil topgan bo’lib, tabiatda keng tarqalgan. Plazmidadan genetik injeneriyada rekombinant DNK molekulalarini boshqa hujayralarga kiritishda tashuvchi sifatida, bakteriyalarning antibiotiklarga chidamliligini bartaraf etish yo’llarini ishlab chiqishda foydalaniladi.
Plazmidalar
Plazmidlar xromosomadan tashqaridagi genetik irsiy elementlardir, ya’ni DNK molekulasidagi xromosomaga bog’liq emas, replikatsiya xususiyatiga ega replikatsiyada qatnashadi. Plazmidalar bakteriya hujayrasi tarkibidagi doimiy elementlar tarkibiga kirmaydi. Ammo ular muhim protsesslarda qatnashishi mumkin.
Plazmidlar hujayraning asosiy xromosomasidan bir necha yuz barobar kichik DNK qo’sh zanjirli halqasidan iborat. Plazmidlar o’rtacha 3-10 dona genlardan tuzilgan va ikki toifaga bo’linadi. Bularning birincisi transmissibl plasmid bo’lib, u transpozon yoki bakteriofag irsiy molekulasi kabi hujayra asosiy xromosomasining maxsus DNK izchilligini kesib, rekombinatsiya bo’la oladi.
Plazmidlar hujayraning asosiy xromosomasidan bir necha yuz barobar kichik DNK qo’sh zanjirli halqasidan iborat. Plazmidlar o’rtacha 3-10 dona genlardan tuzilgan va ikki toifaga bo’linadi. Bularning birincisi transmissibl plasmid bo’lib, u transpozon yoki bakteriofag irsiy molekulasi kabi hujayra asosiy xromosomasining maxsus DNK izchilligini kesib, rekombinatsiya bo’la oladi.
Hujayra bo’linganda rekombinatsiyalanuvchi plazmidning genlari asosiy xromosoma genlari bilan birikkan holda nasldan naslga beriladi. Ikkinchi toifa plazmidlar avtonom holda replikatsiyalanuvchi plazmidlar deb ataladi. Bunday plazmidlar asosiy xromosomaga birika olmaydi, asosiy xromosomalardan mustaqil ravishda o’z-o’zini replikatsiya yo’li bilan o’nlab va hatto yuzlab marta ko’paytira oladi.
Hujayra bo’linganda rekombinatsiyalanuvchi plazmidning genlari asosiy xromosoma genlari bilan birikkan holda nasldan naslga beriladi. Ikkinchi toifa plazmidlar avtonom holda replikatsiyalanuvchi plazmidlar deb ataladi. Bunday plazmidlar asosiy xromosomaga birika olmaydi, asosiy xromosomalardan mustaqil ravishda o’z-o’zini replikatsiya yo’li bilan o’nlab va hatto yuzlab marta ko’paytira oladi.
Plazmidlarga texnik xizmat ko'rsatish
Plazmidlarga texnik xizmat ko'rsatish
Plazmidga qaramlik tizimlarining bir nechta turlari (toksin / antitoksin, metabolizmga asoslangan, ORT tizimlari) va biotexnik (fermentatsiya) yoki biomedikal (emlash terapiyasi) dasturlarida qo'llaniladi. Plazmid nusxasini saqlaydigan qiz hujayralar tirik qoladi, plazmidni meros qilib ololmagan qiz hujayra esa ona hujayradan uzoq davom etadigan zahar tufayli o'ladi yoki o'sish sur'ati pasayadi. Va nihoyat, umumiy mahsuldorlikni oshirish mumkin.
Aksincha, biotexnologiyada qo'llaniladigan plazmidlar, masalan pUC18, pBR322 va ulardan olingan vektorlar deyarli hech qachon toksin-antitoksin qo'shadigan tizimlarini o'z ichiga olmaydi va shuning uchun plazmid yo'qotilishining oldini olish uchun antibiotik bosimi ostida ushlab turish kerak.
Kasallik modellari
Kasallik modellari
Plazmidlar tarixan kalamushlarning embrional ildiz hujayralarini genetik jihatdan yaratish uchun kalamushlarning genetik kasalliklari modellarini yaratish uchun ishlatilgan. Plazmid asosidagi texnikalarning cheklangan samaradorligi ulardan aniqroq inson hujayralari modellarini yaratishda foydalanishni istisno qildi. Biroq, o'zgarishlar adeno bilan bog'liq virus rekombinatsiya texnikasi va sink barmoqli nukleazalar, yangi avlodini yaratishga imkon berdi.
Adabiyotlar
1.Gofman P., Kadashnikov. Umumiy genetika T. 1970
2. Muhammedov E. M., Eshboyev E. X. Mikrobiologiya, immunologiya, virusologiya . T. Bakulina N. A., Karaeva E. L. Mikrobiologiya T., “Meditsina nashriyoti 1979”
3. Vorobyov A. A., Bo’kov A. S. “Mikrobiologiya” M. izd-vo “Vo’sshaya shkola” 2003
4. Timakov V. D., Livashev V. S., Barisov L. B., Mikrobiologiya M., 1983
