Yalpi ishlab chiqarish va xizmatlar statistikasi yalpi ishlab chiqarish to‘g‘risida tushuncha

YALPI ISHLAB CHIQARISH VA XIZMATLAR STATISTIKASI


1. Yalpi ishlab chiqarish to‘g‘risida tushuncha


Har qanday jamiyatning bosh maqsadi ehtiyojlarni qondi­rish­ga qa­­ratilgan. Ehtiyojlarni qondirishning negizi ishlab chiqa­rish jarayoni hisoblanadi. Ishlab chiqarish jarayoni – bu kishi­lar­ning muayyan maqsadni ko‘zlab amalga oshiradigan faoliyati bo‘­lib, iste’mol uchun zurur bo‘lgan moddiy va ma’naviy ne’matlarni ya­ratishga qaratilgan jarayondir.
Ishlab chiqarish jarayonida iqtisodiy resurslar (ishchi kuchi, ish­lab chiqarish vositalari, kapital) ishlatiladi. Natijada moddiy mahsulotlar (MM) va xizmatlardan (X) iborat hayotiy ne’matlar yaratiladi. Ushbu ne’matlar yig‘indisi yalpi ishlab chiqarishni (YaICh) tashkil qiladi:


YaICh=MM+X

Bozor munosabatlari sharoitida yalpi ishlab chiqarish hajmi­ni hisoblash uchun «iqtisodiy faoliyat» va «ishlab chiqarish fao­li­ya­ti» tushunchalarining mohiyatini bilish zarur. Sababi bu ikki fa­o­­­­­liyat turi mazmunan bir-biridan farq qiladi. Eng avvalo, iq­tisodiy fao­liyat ishlab chiqarish faoliyatiga nisbatan kengroq ma’noga ega. Iqtisodiy faoliyat tarkibi quyidagi ne’matlardan tashkil to­pa­di:

• 
  bozor uchun ishlab chiqarilgan mahsulot va xizmatlar;
  
• 
  davlat budjetidan moliyalashtiriladigan, jamoa iste’moliga mo‘ljallangan nobozor xizmatlar.
  

Iqtisodiy faoliyat ishlab chiqarishdan boshlanib, iste’mol qi­lish bilan yakunlanadi. Ushbu faoliyat quyidagi to‘rt jarayonni o‘z ichiga oladi: ishlab chiqarish, ayirboshlash, taqsimlash va is­te’mol.
Ishlab chiqarish faoliyati iqtisodiy faoliyatdan uy xo‘jaligida shaxsiy iste’mol uchun bajarilgan, ammo haq to‘lanmaydigan xiz­­matlar bilan farq qiladi. Bunday xizmatlar quyidagilar hisobla­nadi:

• 
  uyda ovqat tayyorlash;
  
• 
  bolalarni tarbiya qilish;
  
• 
  kasallarga, qariyalarga qarashish;
  
• 
  uy-joyni ta’mirlash, tozalash;
  
• 
  oila a’zolarini shaxsiy transportda bir joydan ikkinchi joyga olib borish va boshqa xizmatlar.
  

Ushbu xizmatlar ishlab chiqarish faoliyati hisoblan­may­di va YaIM tarkibiga qo‘shilmaydi. Ammo uy-joy xo‘jaligida shaxsiy is­­te’mol uchun ishlab chiqarilgan mahsulotlar ishlab chiqarish hi­sob­lanadi. Bunday mahsulotlar quyidagi ne’matlar hisob­lanadi:

• 
  qishloq xo‘jalik mahsulotlarini ishlab chiqarish va ularni saq­lash, ho‘l meva, sabzavotlarni yetishtirish va yig‘ish; ov va baliq ovi; o‘tin tayyorlash;
  
• 
  qishloq xo‘jalik mahsulotlarini qayta ishlash; bug‘doydan un qilish; sabzavotlarni tuzlash; ichimliklarni tayyorlash; mollarni so‘­yish va chorva mahsulotlarini qayta ishlash;
  

Boshqa turli qayta ishlovlar: kiyim-kechakni tikish; oyoq ki­yimini tikish, mebel va boshqalarni ta’mirlash.
Uzoq muddat foydalaniladigan tovarlar va xususiy uy-joyni ta’­mirlash ishlari ishlab chiqarish faoliyatiga kirmaydi.