1-§. Variatsion hisobning asosiy masalasi. Birinchi variatsiyani tekshirish

Variatsion hisob asosiy masalasida ekstremumning zaruriy sharti.

Cheksiz o’lchovli W fazoning biror V to’plamida aniqlangan J[y] funksional berilgan bo’lsin.
4-ta’rif. Agar ixtiyoriy uchun tengsizlik bajarilsa, nuqta J[y] funksionalning V to’plamdagi global minimum (maksimum) nuqtasi, J[y^*] esa, funksionalning minimal (maksimal) qiymati deyiladi:
.
Funksionalning minimum va maksimum nuqtalarini umumiy nom bilan ekstremum nuqtalari deb ataymiz.
Masalan, W=C[0,1] fazoda aniqlangan

funksionalning global minimum nuqtasi , funksiyadan iborat, chunki
.
Endi W – chiziqli normalangan fazo, J[y] funksional to’plamda aniqlangan bo’lsin, deb faraz qilamiz.
5-ta’rif. C[0,1] fazodan olingan ikkita y₁=y₁(x) va y₂=y₂(x) funksiyalar orasidagi nolinchi tartibli masofa deb,

tenglik bilan aniqlanadigan ₀ songa aytiladi. Demak, ikkita funksiya orasidagi nolinchi tartibli masofa – ular ayirmasining normasiga tengdir.
Nolinchi tartibli metrikaga asoslangan holda,

tenglik bilan, markazi y⁰C[0,1] elementda bo’lgan nolinchi tartibli ε atrofni qarash mumkin.
6-ta’rif. Ikkita, y₁=y₁(x) va y₂=y₂(x) funksiyalar orasidagi birinchi tartibli masofa deb, quyidagi

tenglik bilan aniqlanadigan r₁ songa aytiladi.
Birinchi tartibli masofa tushunchasi orqali birinchi tartibli ε- atrof ushbu

tenglik yordamida kiritiladi, bunda y⁰ – atrofning markazi.
7-ta’rif. – joiz funksiya bo’lsin . Agar ning shunday nolinchi tartibli – atrofi mavjud bo’lib, shu atrofga tegishli barcha joiz funksiyalar uchun

munosabat bajarilsa, funksiya (2) funksionalning kuchli lokal minimum (maksimum) nuqtasi deyiladi.
8-ta’rif. Agar joiz funktsiyaning shunday birinchi tartibli - atrofi mavjud bo’lsaki,
munosabat bajarilsa, funksiya - (2) funksionalning kuchsiz lokal minimum (maksimum) nuqtasi deyiladi.
(2) funktsionalning kuchli (kuchsiz) lokal ekstremum nuqtalariga variatsion hisob asosiy masalasida kuchli (kuchsiz) ekstremallar ham deyiladi.
Юqorida keltirilgan ta’riflardan funksionalning global ekstremumi uning lokal ekstremumi ham bo’lishi kelib chiqadi. Bu tasdiqning aksinchasi esa, o’rinli emas.
J[y] funksionalning cheksiz o’lchovli W fazoning V qism to’plamidagi minimumini (yoki maksimumini) topish haqidagi masala cheksiz o’lchovli ekstremal masaladir. Bu masalani variatsion masala dyb ataymiz va

yoki
(5)
ko’rinishda belgilaymiz.
Odatda V to’plam funksiyalar (yoki ularning geometrik talqini sifatida chiziqlar, sirtlar) to’plamidan iborat bo’ladi.
Shuning uchun, (5) ekstremal masalada V to’plamning elementlarini joiz funksiyalar (chiziqlar, sirtlar) deb ataymiz.
Chiziqli normalangan W fazoning biror V to’plamida aniqlangan J[y] funksional berilgan bo’lsin (V=W bo’lishi ham mumkin). V – chiziqli qism fazo, yoki biror uchun qurilgan M(y₀)={hW: y+hV} to’plam chiziqli qism fazodan iborat bo’lsin.
Shu farazlarda (5) masalada ekstremumning birinchi tartibli zaruriy sharti quyidagi teoremada ifodalangan.
1-teorema. Agar nuqta J[y] funksionalning lokal minimum (maksimum) nuqtasi bo’lsa, u holda shu nuqtada hisoblangan birinchi variatsiya nolga teng bo’ladi, ya’ni
. (6)
Bu teoremaga ko’ra, agar - variatsion hisobning asosiy masalasida kuchsiz minimum nuqtasi bo’lsa, u holda,
(7)

bo’ladi.