1. Amir Temurning markazlashgan davlatni yaratishi. Temuriylar davrida Movorounnahr va Xuroson

Amir Temur davlatidagi siyosiy, ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar. «Temur tuzuklari» va uning ahamiyati. Amir Temurning davlat boshqaruv tizimi butun hududda yagona markazlashgan siyosiy tartib asosiga qurilgan edi. U dunyoning 27 o’lkasi va viloyatlarni zabt etib, Hindiston hamda Xitoydan Qora dengizga qadar, Sirdaryo va Orol dengizidan Fors qo’ltig’iga qadar g’oyat katta hududni qamrab olgan markazlashgan ulkan saltanatga asos soldi. Bundan tashqari Amir Temur davlatiga Kichik Osiyo, Suriya, Misr va Shimoliy-g’arbda Quyi Volga, Don buylari; Shimoliy-Sharqda Balxash ko’li va Ili daryosigacha; janubiy-Sharqda esa Shimoliy Hindistongacha bo’lgan mamlakatlar buysundirildi. Amir Temur hayotligi chog’idayoq saltanatni asosan to’rt qism (ulus)ga bo’lib, o’g’il, nabiralariga taqsimlab bergan: Xuroson (1396), Jurjon, Mozandaron va Seyiston (markazi Hirot) Shohrux (1377-1447)ga, G’arbiy Eron, Ozarbayjon, Iroq va Armaniston (markazi Tabriz) Mironshoh (1366-1408)ga, Fors, ya’ni Eronning janubiy qismi (markazi Sheroz) UmarShayx Mirzo (1354-1394)ga, Afg’oniston va Shimoliy Hindiston (markazi G’azna, keyinchalik Balx) Pirmuhammad (1376-1407)ga suyurg’ol qilib berilgan.

Amir Temur davrida davlat o’z tarkibiy tuzilishiga ko’ra harbiy-siyosiy tartiblarga asoslangan edi. Sohibqiron o’ziga qadar mavjud bo’lgan davlatchilikning sakkizta asosiga amal qiladi:

• 
  Davlat siyosiy jihatdan mustaqil bo’lishi.
  
• 
  Davlat va jamiyatning siyosiy yaxlitligi buzilmasligi.
  
• 
  Davlat va jamiyat muayyan qonunlar, tartiblar, mafkura asosida boshqarilishi.
  
• 
  Boshqaruv tizimi muvofiqlashtirib turuvchi qoidalar shakillangan bo’lishi.
  
• 
  Jamiyatdagi ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar ahvoli davlat e’tiborida bo’lishi.
  
• 
  Fan va madaniyat ravnaqi to’g’risida doimiy qayg’urish.
  
• 
  Har bir davlat shart-sharoiti, tartiblariga ko’ra davlat jamiyat ichki taraqqiyoti masalalarini tashqi dunyodagi mavjud omillardan foydalangan holda olib borishi.
  
• 
  Davlat tepasida turgan kuchlar o’tmish, zamona va kelajakni teran tafakkur, mustahkam iymon, g’oyat yuksak ma’naviyat va millatparvarlik ila anglamog’i.
  

1^ The Heart of Asia / A History of Russian Turkestan and the Central Asian Khanates from the Earliyest Times. F.H.Skrine and E.D.Ross. London-New York. 2005. P. 109-115.