1-bob. Fanning m a z m u n I, predm et1

1 .3 .  Boshqaruv  ilmining  kelib  chiqishi

Ilm iy usulning boshqaruv m uam m olariga  m untazam   ravishda q o ‘lla- 

nilishi  ilm iy  boshqaruvning  asosi  b o ‘lgan.  A m m o  boshqaruv  tafakkuri 

m aktabi  yaqinda  kelib  chiqqan.

B oshqaruv  ilm i  Ikkinchi  ja h o n   urushi  davrida  A ngliyada  olim lar 

guruhi  fuqarolar  m udofaasi  va  o ‘t   ochish  pozitsiyalari  inshootlarini 

o ptim al joylashtirish,  kem aga qarshi bom balarni  portlatish chuqurligini 

va tran sp o rt  karvonlarining konvoyini optim izatsiyalash  kabi  m urakkab 

harbiy  m asalalarni  yechish  topshirig‘ini  olganda  paydo  b o ‘lgan.  5 0 -  

60-yillarda  uslubiyot  yangilanib,  b ir  q ato r  o ‘ziga  xos  usullarga  aylanib 

san o atd a  m u am m o la m i  ech ishda  va  h a r  xil  vaziyatlarda  qaro r  qabul 

qilishda  kengroq  ishlatila  boshladi.

Bugungi  k u n d a   boshqaruv  ilm in in g   m odel  va  usullari  quyidagi 

m asalalarni  hal  qilishda  ishlatiladi:  shaharlard a  tran sp o rt  oqim larini 

b o sh q arish   va  ae ro p o rtla rd a   h a ra k a t  jad v alin i  o p tim izatsiy alash d a, 

u niversitetlarda  sin f  va  auditoriyalar  ish  jadvallarini  tuzishda,  su p er­

m a rk e t  va  u n iv e rm a g la rd a   g ‘a m la n g a n   m o lla rn i  b o s h q a r is h d a , 

m ah su lo tlam in g   yangi  tu rlarin i  ishlab  chiqarishda,  turli  xil  m ah su - 

lo tla m in g   reklam asiga  x arajatlam i  taqsim lashda,  m oddiy  ta ’m inlashni 

rejalashtirishda,  zavodda  turli  xil  m ah su lo tlam i  ishlab  chiqarish  uchun 

asbob-uskunalar va m ehnat resurslarini taqsim lashda,  m avsum ga beysbol 

b o ‘yicha  oliy  liganing  o ‘yin  jadvalini  tuzishda  va  h.k.

B oshqaruv  ilm ining  m arkaziy joyi  tashkilot  rahbarlarini  tashkilotni 

b ir  b u tu n   holdagi  narsa  sifatida  uning  m anfaatlari  u ch u n   tashkilot 

tarkibiy  qism larining o ‘zaro  m unosabatlari  bilan bo g ‘liq  m u am m o lam i 

hal qihshda ilmiy asos bilan ta ’m inlashdan  iborat.  Bu ham m a tashkilotlar

9

---

u c h u n   m u h im d ir,  lekin  bu  tam o y iln i  yirik  tash k ilo tla rd a   qoMlash 

ixtisoslashtirishning  yuqori  darajasi  tufayli  qiyin  boMishi  m um kin. 

C h erc h m e n ,  A koff  va  A rnofflarning  tasdiqlashicha:  «Tashkilotda  h ar 

bir  funksional  birlik  (b o 'lin m a,  b o ‘lim  yoki  sektor)  u m um iy  ishning 

b ir qism ini  bajarishga  m ajbur.  Shu  h a r  b ir qism   tashkilotning  um um iy 

m aqsadlariga  erishish  u ch u n   zarurdir.

Biroq,  m eh n atn in g   bun d ay  taqsim lanishining  natijasi  h a r b ir  funk­

sional  boN inm a o ‘ziga  tegishli  boMgan  m aqsadlarini  ishlab  chiqishidan 

iborat.

M asalan,  ishlab  chiqarish  boNimi,  o datda,  ishlab chiqarish  ch iq im - 

larin i  k am ay tirish   va  ishlab  c h iq a rish   h ajm in i  k o ‘p a y tirish   bilan 

shug‘ullanadi.  M arketing  b o ‘limi  sotish  hajm ining  birligi  chiqim larini 

m inim um ga  keltirish  va  u  hajm ni  m aksim um ga  chiqarishga  harakat 

qiladi.  M oliya  b o ‘lim i  tash k ilo tn in g   sarm oya  y o ‘naltirish  siyosatini 

optim izatsiya qilishga urinadi.  KadrlarboMimi yaxshi  ishchilarni  m inim al 

chiqim larda  yollash  va  ulam i  tashkilotda  ushlab  qolishga  b o r  kuchini 

sarflaydi.  Bu  m aqsadlar h a r doim   ham   m ohiyati  b o ‘yicha  bir-biri  bilan 

kelishm asdan  k o 'p in c h a   bir-biriga  zid  bo'ladi».

Q aro r  qabul  qilishni  m odellash  va  m unosib  usullar  b o 'y ich a  idora 

x izm atlari  m utaxassislari  m aq sad la r  farq  qilishi  m u n o sa b a ti  bilan 

m um kin  boMgan  m urosalarni  baholashga  h arak at  qilib  q aram a-qarshi 

m aq sad la rn in g   balan sin i  ta ’m in la b   b erad ig an   a lte rn a tiv   q a ro rla rn i 

aniqlam oqdalar.  B oshqam v  ilmi  nuqtayi nazaridan  yondashuvni  tushu- 

nish  sizga  idora  m utaxassislari  bilan  m uom ala  qilishga  va  tashkilot 

m uam m olarining unum li yechim ini aniq ifoda qilib,  ular bilan ishlashga 

yordam   beradi.