1-chizma: Oddiy buxgalteriya hisobi o'z rivojlanishida besh bosqichdan o'tdi: Boltiqbo’yi davlatlarida ikki tomonlama buxgalteriya hisobi paydo bo'ldi, ammo buxgalteriya hisobi tadbirkorlar uchun faqat faoliyat sohasi bo'lib qoldi va hech qanday qonunlar bilan tartibga solinmagan. Birinchi qonun hujjatlari faqat 1750 yilda paydo bo'ldi tijorat va savdo operatsiyalarini hisobga olish to’g’risida. XIX asr oxirida birinchi tijorat kodeksi Boltiqbo’yi davlatlarida joriy etildi. Ushbu kodeksning ba'zi qoidalari, xususan, majburiy talab xo'jalik hayoti faktlarini hisobga olish va ularni ro'yxatga olish qoidalari hali ham amal qiladi. Boltiqbo’yi davlatlari uchun buxgalteriya hisobini huquqiy tartibga solish misoli yana yuz yil oldingi kabi bo'ldi.Frantsiya va uning 1957 yilgi umumiy hisob rejasi Boltiqbo’yi davlatlarida namuna sifatida qabul qilingan buxgalteriya tizimining fransuz modeli umummilliy tizim mavjudligini nazarda tutadi. Boltiqbo’yi davlatlarida Buxgalteriya hisobiga dastlabki bosimlar 1977 yilgi Buxgalteriya hisobi rejasini qabul qilishga olib kelgan. Buxgalteriya hisobi – mulkchilikning har qanday shaklidagi korxona xo’jalik faoliyatini yalpi, uzluksiz va hujjatlarga asoslangan holda aks ettirish tizimidir. Bu ta’rifdan ko’rinadiki buxgalteriya hisobi ham boshqa sohalar kabi chegara nimaligini bilmaydi. Butun dunyoda buxgalteriya hisobi tizimlari, texnologiyalari, kadrlari eksport qilinadi va import qilinadi, bu turli mamlakatlarda mavjud buxgalteriya hisobi tizimlarining o'xshashligini isbotlaydi. Bu milliy buxgalteriya tizimlarini tasniflashga imkon beradi. Buxgalteriya hisobining rivojlanish darajasini belgilovchi omillar o'zaro bog'liqdir. 1974 yilda ommaviy kompaniyalar faoliyatini tartibga solish bo'yicha islohotlar jarayonida bir qator hujjatlar kiritildi. Shu bilan birga, asosiy buxgalteriya hujjatlarining shakllari aniqlandi, kompaniya direktorlar kengashining hisoboti va ularni taqdim etish jarayonini nazorat qilish vakolati komissiyaga topshirildi. O'tgan chorak asr davomida ushbu tashkilotning kuchi va ta'siri barqaror ravishda o'sib bordi. Boltiqbo’yi davlatlari kompaniyalari buxgalterlar uchun asosan soliq talablari asosida moliyaviy hisobotlarni tayyorlaganligi soliq yukini kamaytirish uchun undagi minimal foydani aks ettirish muhimdir. Ko'pchilik kichik va o'rta kompaniyalar buxgalteriya hisobini yuritadilar va hisobotlarni taqdim etadilar va firma faoliyatini boshqarish uchun emas, balki qonuniy talablarga javob berish uchun. Boltiqbo’yi davlatlarida Buxgalteriya hisobini to'plash, umumlashtirish va undan samarali foydalanish imkonini beradigan bir nechta hisob tizimlaridan foydalanish rasmiy organlarning emas, balki firmalarning o'zlari manfaatlarini ko'zlab boshqaruv qarorlarini qabul qilish uchun ma'lumotlarni to'plashimkonini beradi.
1974 yilgi islohotning asosiy yangiligi aktsiyalari sotilgan kompaniyalarning majburiy mustaqil auditi edi.Auditorlarning vazifasi kompaniya hisobotining qonunga muvofiqligi faktini aniqlashdan iborat edi. Keyinchalik, qonuniy audit talabi kengaytirildi.
Buxgalteriya hisobi butun dunyodagi tadbirkorlik subyektlari tomonidan amalga oshiriladi. Uning asosiy vazifasi moliyaviy ma'lumotlarni to'plashdir. Bundan tashqari, buxgalteriya hisobi olingan ma’lumotlarni qayta ishlash, ulardagi kamchiliklarini to’g’irlash, tegishli joylarga taqdim qilish, eng asosiysi korxona faoliyatining moliyaviy holati to’g’risida to’g’ri va aniq ma’lumotlarni taqdim etishdan iboratdir. Buxgalteriya hisobi oldiga qo'yilgan maqsadlarga erishish uchun buxgalteriya registrlarini to'ldirish kerak edi, shu munosabat bilan ko'p asrlar davomida barcha buxgalteriya hisobi kitoblarni saqlash san'ati deb ta'riflangan. Italiya maktabi buxgalteriya hisobining umumiy masalalarini talqin qilish bilan emas, balki buxgalteriya hisobi tartibini to'liq tavsiflash bilan ajralib turardi.
Moliya vazirligi huzuridagi va buxgalteriya hisobi standartlarini belgilash uchun mas'ul organ va milliy hisoblar rejasi, ularni barcha xo'jalik uchun majburiy bo'lgan qonun hujjatlari shaklida tasdiqlaydi. Boltiqbo’yi davlatlarida ushbu modelni amalga oshirishga urinishlar natijasida 1976 yilda komissiya tashkil etildi bir yildan so'ng rasmiy buxgalteriya rejasini (GAAP) qabul qilgan buxgalteriya standartlariga muvofiq - fransuz tiliga o'xshash reja. 1970-yillarning o'rtalarida boshlangan Boltiqbo’yi davlatlaridagi buxgalteriya islohoti yaqinda Rossiyadagi o'zgarishlarga o'xshaydi yillar davomida aniq moliyaviy yo'nalishga ega edi. U shu kungacha bu xususiyatini yo'qotmagan. Boltiqbo’yi davlatlaridagi buxgalterlar orasida Angliya-Amerika tizimini tarafdorlari tobora ko'payib borayotganiga qaramay, buxgalteriya hisobi va hisobotining xalqaro standartlari. 1986 yilda Evropa hamjamiyatiga qo'shilgan Boltiqbo’yi davlatlari buxgalteriya qonunchiligini kiritishi kerak edi. Evropa Ittifoqi Direktivlariga muvofiq va 1991 yilda rasmiy buxgalteriya rejasining yangi tahriri chiqarildi. Mos keladigan Evropa Ittifoqi talablari. Boltiqbo’yi davlatlarida buxgalteriya hisobi va hisobotini tartibga soluvchi qonunchilik bazasi Konstitutsiya, hukumat qarorlari, vazirliklar va idoralar tomonidan qabul qilingan hujjatlar. Buxgalterlar faoliyati Kompaniyalar to'g'risidagi qonun, Savdo kodeksi, soliq qonunlari, me'yoriy hujjatlar bilan tartibga solinadi.
