|
1-variant.
1.Fizika grekcha “physis”– tabiat degan so’zdan olingan bo’lib, tabiat
haqidagi fan degan ma’noni anglatadi. U tabiat hodisalarini ya‘ni materiyaning
xossalarini, o’zgarishlarini ifodalay oladigan qonun va qoidalarni o’rganadi.
Fizika fanining boshqa fanlardan farqi shuki, u tabiat qonunlarini jismlar
harakatini o’rganish usuli bilan tavsiflab beradi. Fizika tabiat hodisalarini
o’rganishda, moddiy olamni idrok etishda asosan matematika, ximiya, biologiya,
astranomiya fanlarining qonunlaridan foydalanadi. Yo’naltirilgan kesma vektor deyiladi va 𝐴𝐵 yoki 𝑎⃗ , 𝑏⃗ kabi belgilanadi. Yo’naltirilgan 𝐴𝐵⃗ kesmaning 𝐴 nuqtasi uning boshi, 𝐵 esa oxiri deyiladi. 𝐴𝐵⃗ kesmaning uzunligi vektorning uzunligi deyilib 𝐴𝐵 kabi belgilanadi. Boshi va oxiri ustma ust tushgan vektor nol vektor deyiladi va 0⃗ kabi belgilanadi. Agar trayektoriya tug’ri chiziqdan iborat bo’lsa, harakat to’g’ri chiziqli harakat deb ataladi. Trayektoriya egri chiziqdan iborat bo’lsa, bunday harakat egri chiziqli harakat bo’ladi. Trayektoriya aylanadan ham iborat bo’lishi mumkin. Bunday holda moddiy nuqta aylana bo’ylab harakat sodir etyapti deyish mumkin. Burchakli tezlik deb aylanish radiusining birlik vaqtda burilgan burchagini ifodalovchi kattalikka aytiladi. Harakat tekis bo`lib Δt vaqtda aylanish radiusi Δф burchakka buralgan bo`lsa burchakli tezlik deyiladi. =
Burchakli tezlikning vaqt birligida o`zgarishini ifodalovchi fizik kattalikka burchakli tezlanish deyiladi.
2. Ossillyator (lot. oscillare — tebranish) — mexanik, elektromagnit va boshqa tebranishlar hosil qiladigan fizik tizim. Chiziqli garmonik ossilyatorni ko`rib chiqadigan bo`lsak Chiziqli garmonik ossillyator atom fizikasida foydalaniladigan
muhim modellardan biri hisoblanadi. x o‘qi bo‘ylab kvazielastik F=–
kx kuch ta’sirida harakatlanuvchi m massali zarra garmonik
ossillyator deyiladi. Garmonik ossillyatorni klassik va kvant
mexanikalari asosida qarab chiqish mumkin. Tebranishlar sistemasiga ta’sir qilish xususiyatiga ko‘ra tebranishlar quyidagilarga bo‘linadi: 1. Erkin yoki tabiiy, 2. Majburiy tebranishlar, 3. O‘z-o‘zidan tebranishlar, 4. Parametrik tebranishlar.
Erkin tebranishlar - tashqi ta'sirsiz paydo bo'ladigan va dastlabki "surish" tufayli yuzaga keladigan tebranishlar.
Tezlik vaqt birligida siljish o’zgarishga
siljishga proportsional bo’lgan va muvozanat vaziyati tomon yo’nalgan kuch ta’sirida tebranishga aytiladi. Tebranuvchi jism (material nuqta) kinetik energiyasi, elementar fizikadagi kinetik energiya ifodasini hisobga olsak,
Tebranishning chetki nuqtalarida energiya nolga teng bo’lib, muvozanat vaziyatidan o’tishda maksimal qiymat oladi.
Tebranuvchi nuqtaning potentsial energiyasi muvozanat vaziyatiga nisbatan biror kuch ta’siridagi dx siljish kattalgiga bog’lik bo’ladi va u kuch ta’sirida dx siljishda bajarilgan ishga teng. Fizik mayatnik deb og‘irlik markazi orqali o‘tmagan gorizontal o‘q atrofida og‘irlik kuchi ta’sirida tebranma harakat qiluvchi mutlaq qattiq jismga aytiladi. Matematik mayatnik deganda, vaznsiz, cho‘zilmaydigan ipga osilgan bir jinsli og‘irlik kuchi maydonidagi moddiy nuqta tushuniladi. U amalda uzun ipga osilgan og‘ir sharcha ko‘rinishida qo‘llaniladi. Matematik yoki fizik mayatnikning tebranish davrini o‘lchab va mayatnikning uzunligini (mos ravishda, keltirilgan uzunligini) bilgan holda, Yerning muayyan joyidagi erkin tushish tezlanishini aniqlash mumkin. Tebranishlarning so‘nishi deb vaqt o‘tishi bilan tebranayotgan tizimning energiyasini yo‘qotishi tufayli tebranishlar amplitudasining kamayib borishiga aytiladi. Rezonans (lot. resono — akssado beraman, javob beraman) — tebranish (elektr, mexanik) konturida majburiy tebranish amplitudasi eng yuqori (maksimum) qiymatga yetganda sodir boʻladigan hodisa, Rezonans fizikada koʻp uchraydi (toʻlqinlar Rezonans.si, kuchlanish Rezonans.si, toklar Rezonans.si). Tebranish konturida tok kuchi faza jihatdan tashqi elektr yurituvchi kuchga teng kelib qolgan hollarda ham Rezonans. roʻy beradi.
3. Masala
Berilgan Fo`rmula yechish
a =8m/s² a= a + a₂ a=8+5
a₂=5 m/s²
Topish kerak
a-umumiyni
Bu masalani yechishda ikkovi tezlanish bir tarafga bo`lganligi uchun tezlanishlar qo`shiladi. Agar qarama qarshi yo`nalishda bo`lsa ayriladi
Do'stlaringiz bilan baham: |
