1 kitoblar va aylanmalarda ishtirok etmagan vaqtda jamg‘arma

1) kitoblar va aylanmalarda ishtirok etmagan vaqtda jamg‘arma

vositasi funktsiyasini bajarish orqali, o‘zining sohibiga qo‘shimcha daromad keltirdi va real

iqtisodiyotda muhim rol o‘ynaydi.

Pul aylanmasi tarkibida naqd yoki naqdsiz hisob – kitoblar bilan amalga oshirilayotgan

to‘lovlar hajmining yuqori yoki pastligiga pulning barqarorligi, milliy iqtisodiyotning

raqobatbardoshligi va boshqa qator omillar ta’sir qiladi.

2) Pul aylanamasi tarkibida naqd pulli yoki naqd pulsiz hisob – kitoblar hajmining past yoki

yuqori ekanligi qator omillar bilan izohlanadi. Xususan, ular quyidagilardan iborat:

mamlakatning ijtimoiy iqtisodiy rivojlanish holati, aholining ma’naviy, iqtisodiy va

huquqiy ongi; – milliy iqtisodiyotni boshqarish tartibi va rivojlanganlik darajasi; – mamlakat bank tizimining rivojlanganlik darajasi va unga aholi ishonchining

musthkamligi; – real sektorning rivojlanganligi va iqtisodiyotning raqobatbardoshligi;

3) pul muomalasini tashkil qilish Markaziy bank tomonidan amalga

oshiriladi, lekin naqd pullar oqimining asosiy qismi tijorat banklarining kassalari orqali harakat qiladi. Natijada, tijorat banklari ham naqd pul muomalasini

boshqarishda bilvosita ishtirok etadilar.

Demak, pul muomalasini tashkil qilish bilan bog‘liq bo‘lgan pulning harakati

ikkita pul oqimlaridan iborat, bular:

1.Markaziy bank tomonidan tijorat banklariga naqd pullarni

yetkazib berish va tijorat banklaridan ortiqcha va muomalaga yaroqsiz naqd

pullarni qabul qilish bilan bog‘liq pul oqimi; 2.tijorat banklari tomonidan mijozlarni naqd pulga bo‘lgan

talabini qondirish uchun naqd pul berish va naqd pul tushumiga ega bo‘lgan

korxona va tashkilotlarning naqd pul tushumlarini qabul qilish (inkassatsiya)

bilan bog‘liq pul oqimi.

Naqd pul muomasidagi pul harakati uchta pul oqimini o‘z ichiga oladi, ya’ni:

1. korxona va tashkilotlar o‘rtasidagi;

2. korxona va tashkilotlar bilan aholi o‘rtasidagi;

3.alohida shaxslar o‘rtasidagi iqtisodiy munosabatlarni amalga

oshirish jarayonlari bilan bog‘liq naqd pul oqimi

4)

Xozirgi ko’pgina davlatlarda pul muomilasini tartibga solishda ochiq bozorda operasiyalar utkazish usulidan foydalanilmoqda. Bu hozirgi ko’p qullaniladigan monitor siyosatni bir usuli bo’lib, u tijorat banklarining likvidlik darajasiga tez ta’sir utkazadigan egiluvchan (moslanuvchan) amaliy va operativ usul hisoblanadi. Bu usulni boshqalardan farqi shundaki, uni zaruriyatga qarab va hohlagan miqdorda utkazish mumkin. Bu mexanizm bozorni rivojlanish tendeniyasiga qarab pul muomilasini barqarorlashtira olishi mumkin. Bunda oldi-sotdi obyekti davlat qimmatli qoђozlari va markaziy bank chiqargan qarz majburiyatlari bo’lishi mumkin.

5) a) Korxona va tashkilotlar o’z mablag’larini banklarda saqlashi zarurligi;

b) Barcha naq pulsiz hisob-kitoblarni bank orqali o’tishi;

c) Xo’jalik subyektlari hisob-kitoblar shakllarinierkin tanlashlari va uni

shartnoma orqali mustahkamlab qo’yishlari;

d) Xo’jalik subyektlarining hisob-kitoblar bo’yicha shartnomaviy munosabatlariga bankni aralashmasligi;

e) Tovarlar va xizmatlar uchun to’lovlar to’lovchining roziligi bilan amalga oshirilishi;

f) To’lovlar xo’jalik subyektlarining hisobvaraqasidagi mablag’lari hisobidan (ba’zan kredit hisobidan) amalga oshirilishi;

g) Mol yetkazib beruvchining hisobvarag’iga pul mablag’larini o’tkazish mazkur mablag’larning mol sotib oluvchining hisobvarag’idan chiqarilgandan keyin amalga oshiriladi;

h) To’lovchi tegishli huquqqa ega bo’lsa to’lovni qisman yoki to’liq rad etishi.

6) Hisob-kitoblarning bu shakli shuni nazarda tutadiki, bank bitim qatnashchilari o'rtasidag shartlarnin g barcha jihatlari ko‘rsatilgan hujjatlarga ega bo'ladi. Shunday qilib, korxonalar bankka oddiy topshiriqnoman berishdagi kabi haq to‘lash m uddatlarini tanlashda unchalik erkin bo'lishmaydi. Bunday holda bitimga doir muayyan kafolat afzallik hisoblanadi,

7) To‘lovchilarning akseptli yoki akseptsiz talabli hisob-kitoblari

korxonalar o‘rtasid

a yuklab jo‘natilgan (berilgan) tovarlar, bajarilgan

ishlar va ko‘rsatilgan xizmatlar uchun, boshqa to‘lovlar bo‘yicha esa –

amaldagi qonunlar yoki shartnomada ko‘zda tutilgan hollarda qo‘llanadi,

talabnomada mazkur to‘lov shaklini belgilagan tegishli me’yoriy hujjat,

shartnoma bandiga, albatta, havola qilinishi kerak.

Olingan aksept belgilangan hisob-kitoblarda talabnoma aksept

muddati tugagan kunning ertasiga to‘lanadi.To‘lovchi unga xizmat ko‘rsatadigan bank muassasasiga mazkur

bank muassasasi talabnomani olgan kundan so‘ng 3 kun davomida,

talabnoma kelib tushgan kunni hisobga olmaganda, akseptdan voz

kechishi to‘g‘risida aytish huquqiga ega.

Zarurat tug‘ilganda korxonaning so‘roviga binoan bank muassasasi

rahbari talabnoma aksepti muddatini 10 kunga qadar uzaytirishi mumkin.

8) Akkreditiv turlari

Akkreditivlar nafaqat ichki savdo uchun ishlatiladigan to'lov vositasidir.

Shunga asoslanib, uning ikkita navi bor:

Xalqaro (eksport yoki import bilan bog'liq operatsiyalarda foydalaniladi);

Mahalliy (faqat mamlakat ichida sotish uchun ishlatiladi).

9) Inkasso topshiriqnomasi – mablag’lar oluvchining hisobvarag’iga

to’lovchining hisobvarag’idan so’zsiz tartibda mablag’larni hisobdan chiqarish to’g’risidagi bankga topshirig’ini anglatadi

1 V

2 A

3 G

4 G

5 V

6 B

7 B