1-маъруза электр занжири ва унинг элементлари. Электр занжирларининг асосий қонунлари

Электр токининг иссиқлик таъсири.
Электр занжирларидаги қаршилик табиати жиҳатидан механикадаги ишқаланишга ўхшаб кетади, чунки ўтказгичда электр токини ҳосил қилувчи эркин электронларнинг илгариланма ҳаракати электронларнинг ўтказгич ичида атомлар ёки молекулалар билан қўшимча тўқнашишига сабаб бўлади. Тўқнашишлар (ишқаланишлар) натижасида механик энергия иссиқлик энергиясига айланиб (бунда ишқаланиш кучини енгиш учун маълум бир иш бажарилади), ўтказгич (сим) қизийди. Ом қонунига биноан эканлигини ҳисобга олсак, ток I нинг R қаршиликли занжир қисмида бажарилган иши қуйидагини ташкил этади:
(1.14).

14. 
    формула Жоуль-Ленц қонунини аналитик ифодасидир.
    

Электр токининг иссиқлик таъсири электр ёритиш электр пайвандлаш, электр металлургия, электр қизитиш, шунингдек, автоматик назорат асбоблари фойдали ҳисобланади. А ммо электр двигателларда, трансформаторларда ва манба билан истеъмолчини бирлаштирувчи узатиш симларида бу иссиқлик зарарлидир. Чунки бунда электр энергиясининг бир қисми иссиқлик энергияси тарзида исроф бўлади. Шунинг учун электр симларининг кўндаланг кесимини унинг қизиш даражасидан келиб чиқиб танлаш муҳим аҳамиятга эга.
Ўтказгичдан электр токи ўтиши натижасида ҳосил бўлган иссиқлик ўтказгичини қизитиб, атроф-муҳитга тарқалади. Электр токи ажратиб чиқарган иссиқлик миқдори ташқи муҳитга тарқалаётган иссиқлик миқдорига тенг бўлганда, ўтказгичда иссиқлик мувозанати юзага келади. Шу ўтказгичда турғун температура юзага келади. Бу температура берилган ўтказгич (сим) учун чегаравий қизиш температураси ҳисобланади. Чегаравий қизиш температураси ўтганда ўтказгичнинг температураси ташқи муҳит температурасидан юқори бўлади. Симларнинг ортиқча қизиши уларнинг изоляциясига путур етказиши, очиқ симнинг механик хусусиятларини сусайтириб юбориши мумкин. Қизиган изоляция совуқ изоляцияга қараганда тезроқ эскириб, электр машиналари ва аппаратларининг хизмат муддатини кескин қисқартиради. Электр симларнинг ортиқча қизиб кетмаслиги учун маълум кўндаланг кесимга эга бўлган ўтказгичдан ўтадиган узоқ вақтли турғун юклама токининг миқдорини аниқлаш керак бўлади.
Амалий ҳисоблашларда турли кўндаланг кесимга эга бўлган электр симлар чегаравий юклама токларининг қийматлари кўрсатилган тайёр жадваллардан фойдаланилади.