№1 Ma`ruza: Mikroelektronikadan nanoelektronikaga o‘tish asoslari

---

№ 1 Ma`ruza: Mikroelektronikadan nanoelektronikaga o‘tish asoslari. 
KIRISH 
Asоsiy adabiyotlar
1.
Ж. Панков. Оптические процессы в полупроводниках. М. «Мир», 1973 
г., 456 с. (Электрон версия).
2.
А.Т.Мамадалимов Фотоэлектрические явления в полупроводниках. 
Ташкент. 2003. 102 стр. ( Учеб. пособия).
3.
Ю.И.Уханов. Оптические свойства полупроводников. М.Ф.М.1977 г., 
368 с.
4.
С.М.Рывкин. Фотоэлектрические явления в полупроводниках. М. 
«Физматгиз». 1963 г., 496 с. (Электрон версия).
5.
Х. Akrоmоv, S. Zaynоbidinоv, A. Tеshabоеv. YArimo`tkazgichlarda 
fоtоelеktrik hоdisalar. «O`zbеkistоn». 1994 y. 272 b.
6.
А.Т.Мамадалимов, А.А.Лебедев, Е.В.Астрова. Спектроскопия глубоких 
центров в полупроводниках. Тошкент. «Университет», 1999, 164 стр.
REJA 
1.
Mikroelektronika va nanoelektronika nima? 
2.
Mikroelektronikadan nanoelektronikaga nima uchun o`tish kerak? 
3.
Moor qonuni nima? 
4.
Nanoelektronikaning eng katta muammolari nima? 
5.
Bugun nanotexnologiyaning rivojlanish yo‘nalishlari
1)
Nanoelektronika o`lchami100 nanometrdan kam bo'lgan elementlarning 
integral sxemalarda yoki yakka holatda ishlash xarakteristikalarini va 
texnologik asoslarini ishlab chiqadigan va o`rganadigan sohasidir.

---

Mikroelektronika o`lchami100 nanometrdan katta bo'lgan elementlarning 
integral sxemalarda yoki yakka holatda ishlash xarakteristikalarini va 
texnologik asoslarini ishlab chiqadigan va o`rganadigan sohasidir.
2)
Chunki mikroelektronikadan nanoelektronikaga o`tish quyidagicha 
qulayliklarga va yutuqlarga olib keladi. 
• 
Nanoelektronika asosida ishlaydigan qurulmalar o`lchami jihatdan kichik va 
qulay. 
• 
Energiya iste`mol qilishda tejamkor ya`ni kam quvvat bilan ham ko`p 
ishlash imkonini beruvchi qurilmadir. 
• 
Nanoelektronika asosida ishlaydigan qurulmalar ko`p funksiya bajara olish 
imkoniga ham ega.
3)
Moor qonuni asosan nano texnologiya asosida qurilgan integral sxemalarni 
rivojlanib boorish tendensiyasini ifodalaydi va u quyidagicha talqin qilinadi. 
"Nanoelektronika" atamasi mantiqiy ravishda "mikroelektronika" atamasi bilan 
bog'liq bo'lib, zamonaviy yarimo'tkazgich elektronikasida mikron va submikron 
o'lchamlaridagi elementlardan nanometr o`lchamlarga o'tishini aks ettiradi. 
Texnologiyaning ushbu rivojlanish jarayoni Moorning emperik qonunini aks 
ettiradi. Moor qonuni shunday deyilgan: Integral sxemalarda ishlatiladigan 
tranzistorlar soni har ikki yilgada ikki barobar ko'payishini aytib o`tgan.

---

4. Nanoelektronikaning eng katta muammolari nima? Bu muammolar 
quyidagilardan iborat. 
• 
Biroq, nanoelektronikaning asosiy 
elementlari uchun kvant effektlarnin
• 
Ya`ni mikroelektronikadan nanoelektronikaga o'tishda kvant effektlari 
asosan (tunnel effektlar, qisqa kanal effektlar va h.z) tranzistorlarning va 
integral sxemalarning aniq ish bajarishida katta to`sqinliklarni keltirib 
chiqaradi.
• 
Nanoelektronika asosida ishlaydigan qurilmalar tashqi ta`sirlarga chidamsiz 
bo`ladi, katta quvvatlarda tez ishdan chiqadi. 
Nanoelektronikaning eng katta muammolari nima? Bu muammolar 
Biroq, nanoelektronikaning asosiy muammolardan biri bunday o'lchamdagi 
elementlari uchun kvant effektlarning ta'sirining ustun bo'lishi
Ya`ni mikroelektronikadan nanoelektronikaga o'tishda kvant effektlari 
asosan (tunnel effektlar, qisqa kanal effektlar va h.z) tranzistorlarning va 
tegral sxemalarning aniq ish bajarishida katta to`sqinliklarni keltirib 
Nanoelektronika asosida ishlaydigan qurilmalar tashqi ta`sirlarga chidamsiz 
bo`ladi, katta quvvatlarda tez ishdan chiqadi.
Nanoelektronikaning eng katta muammolari nima? Bu muammolar 
muammolardan biri bunday o'lchamdagi 
ta'sirining ustun bo'lishidir.
Ya`ni mikroelektronikadan nanoelektronikaga o'tishda kvant effektlari 
asosan (tunnel effektlar, qisqa kanal effektlar va h.z) tranzistorlarning va 
tegral sxemalarning aniq ish bajarishida katta to`sqinliklarni keltirib 
Nanoelektronika asosida ishlaydigan qurilmalar tashqi ta`sirlarga chidamsiz 

---

Mikropotsessorlarda yuzaga kelgan sizish toki bilan
bog`liq muammolar
Год
1999
2001
2004
2008
2011
2014
Технологическая норма, нм
180
130
90
60
40
32
Длина затвора L
G 
(нм) 
120 
90
70
45
32
22
Толщина окисла d
ох
(ангстремы) 
9-25
5-19
2-15
8-12*
6-8*
5-6* 
Ток утечки при 100°С
(нА/мкм) 
7
10
16
40*
80*
160*
5. Bugun nanotexnologiyaning quyidagi ustuvor rivojlanish yo‘nalishlari 
mavjud: 
1. Tibbiyot. 
Odamning tanasida paydo bo‘ladigan barcha kasalliklarning oldini 
oluvchi yoki davolovchi molekulyar nanorobotlarni yaratish. Amalga oshish 
muddati - XXI asrning birinchi yarmi. 
2. Gerontologiya.
Insonlarning jismoniy boqiyligiga, odam tanasidagi hujayralar 
qirilishining oldini oluvchi, odam organizmi to‘qimalarining ishlashini yaxshilash 
va qayta qurish uchun molekulyar robotlarni kiritishga erishish. Amalga oshish 
muddati - XXI asrning to‘rtinchi choragi. 
3. Sanoat. 
Iste'mol mollarini ishlab chiqarishda an'anaviy usullardan foy-
dalanishdan bevosita atom va molekulalardan yig‘ishga o‘tish. Amalga oshish 
muddati - XXI asrning boshi. 
4. Qishloq xo‘jaligi. 
Oziq-ovqatni tabiiy ishlab chiqaruvchilarni (masalan, 
o‘simliklar va hayvonlar) molekulyar robotlardan tuzilgan funktsional 
o‘xshashlariga almashtirish. Ular tirik organizmda sodir bo‘ladigan kimyoviy 
jarayonlarni qisqaroq va samaraliroq yo‘l bilan amalga oshirishadi. Masalan, 

---

«tuproq-is gazi-fotosintez-o‘t-sigir-sut» zanjiridan barcha ortiqcha bo‘limlar olib 
tashlanadi. Faqat «tuproq-is gazi-sut (qatiq, yog‘, go‘sht)» qoladi. Bunday «qishloq 
xo‘jaligi» samaradorligi ob-havo va og‘ir mehnat sharoitiga bog‘liq bo‘lmaydi. 
Uning ishlab chiqarish hajmi oziq-ovqat muammosini birato‘la hal qiladi. Amalga 
oshish muddati - XXI asrning ikkinchi-to‘rtinchi choraklari. 
5. Biologiya. 
Tirik organizmga atomlar darajasidagi nanoelementlarni kiritish 
mumkin bo‘ladi. Buning oqibatlari turlicha bo‘lib, yo‘qolib ketgan turlarni 
tiklashdan tortib, yangi turdagi jonzotlar biorobotlarini yaratishga olib kelishi 
mumkin. Amalga oshish muddati - XXI asr. 
6. Ekologiya.
Inson faoliyatining atrof-muhitga ta'sirini to‘liq bartaraf qilish. 
Bunga birinchidan, ekosferani inson faoliyati chiqindilarini boshlang‘ich xom-
ashyoga aylantiruvchi molekulyar robot-sanitarlar bilan to‘ldirish, ikkinchidan esa 
sanoat va qishloq xo‘jaligini chiqindisiz nanotexnologik usulga o‘tkazish bilan 
amalga oshirish mumkin. Amalga oshish muddati - XXI asr.