1-мавзу: электр машиналари фанига кириш, фаннинг предмети ва услублари

Ноаён қутбли синхрон генераторнинг вектор диаграммалари.
(19.10) тенгламадан фойдаланиб ноаён қутбли СГ нинг вектор диаграм-
м асини қуришда СГ нинг юксиз ишлашидаги қўзғатиш чулғамининг магнит оқими машинанинг кўндаланг ўқи q да ҳосил қилган ЭЮК вектори Е₀ ни их-
тиёрий йўналишда қўйишдан бошланади.
Статор токи I_а вектори эса юкламанинг характерига қараб ЭЮК Е₀ дан орқада (актив-индуктив юкламада 19.4,a-расм) ёки олдинда (актив-сиғимий
юкламада 19.4,b-расм) чизилади. ЭЮК Е₀ вектори охиридан I₁ векторга тик йўналишда Е_s вектори чизилади. Статорнинг актив қаршилигида кучланиш пасайиши вектори U_r1 ток вектори I₁ га параллел, йўналиши эса унга тескари қилиб чизилади (чунки формулада унинг ишораси «минус»). U_r1 векторнинг учини 0 нуқта билан бирлаштириб кучланиш вектори U₁ ҳосил қилинади.
ЭЮК E₀ вектори билан кучланиш U₁ вектори орасидаги бурчак  – юкла-
ма бурчаги дейилади. СМ генератор сифатида ишлаганда кучланиш U₁ доимо
ЭЮК Е₀ дан  бурчакка орқада бўлади. Бунда  бурчакнинг ишораси мусбат бўлади деб қабул қилинган ва генераторнинг юкламаси ошиши билан, у ҳам ошади.
Магнит занжирининг тўйиниши ҳисобга олинган ҳол учун ноаён қутбли СГ нинг вектор диаграммасини қуриш тартиби. Бунда кучланиш U₁, статор чулғамидан ўтувчи юклама токи I₁ ва улар орасидаги бурчак  (буни қувват коэффициенти cos орқали аниқлаш мумкин); якорь (статор) чулғамининг: ўрамлар сони w₁, индуктив қаршилиги х_а, тарқоқ индуктив қар-шилиги х_1 (ёки х_а+ х_1 = х_s), актив қаршилиги r₁ лар ҳамда СГ нинг юксиз ишлаш тавсифси маълум бўлганда қўзғатиш МЮК F_qo’z ва у ҳосил қилган ЭЮК Е₀ аниқланади.
Ноаён қутбли СГ нинг актив-индуктив характерли юклама учун вектор диаграммасини қуриш қуйидагича амалга оширилади. Вертикал йўналишда кучланиш вектори U₁ қўйилади. Юклама актив-индуктив бўлгани учун ток вектори I₁ кучланиш вектори U₁ дан  бурчакка орқада қолади. Сўнгра U₁ вектори учидан I₁ векторига параллел қилиб статор чулғами актив қарши-лигидаги I₁r₁ вектори, ток I₁ векторидан 90^ олдин келувчи jI₁x_1 вектори қў-йилади ва унинг учини 0 нуқта билан бирлаштириб ЭЮК вектори Е_ ҳосил қилинади.
Юклама уланган машина ҳаво оралиғидаги магнит оқим Ф_ ни қўзғатиш чулғами МЮК _qo’z ва якорь чулғами МЮК _a ларнинг геометрик йиғинди-
сига тенг бўлган натижавий МЮК _ ҳосил қилади. Ф_ оқим якорь чулғами-
да ЭЮК Е_ ни ҳосил қилади. Натижавий МЮК учун қуйидаги тенгламани
ёзиш мумкин:
_ = _qo’z + _a; (19.11)
бу ерда _a ва _qo’z – мазкур МЮК ларнинг 1-гармоникалари:
_a = 1,35 (w k_w1/p) I₁; _qo’z = (4/)(sin /) I _qo’zw_qo’z. (19.12)
Машинанинг берилган иш режими учун _ нинг қиймати Е_ бўйича юксиз ишлаш тавсифси – Е = f ( _qo’z) дан аниқланади (19.5-расм):
Е_ = U₁ + j I₁х_1 + I₁r₁. (19.13)
Магнит исрофлар ҳисобга олинмаганда ток I₁ вужудга келтирган МЮК _а ҳам шу йўналишда чизилади. МЮК _ ЭЮК Е_ дан 90 олдин келади. (19.11) дан _qo’z= _ – _a бўлгани учун, у 19.5-расмда кўрсатилгандек график йўл билан аниқланади. Сўнгра юксиз ишлаш тавсифдан МЮК _qo’z га тўғри келадиган ЭЮК Е₀ топилади ва вектор диаграммада МЮК _qo’z дан 90 орқада қоладиган йўналишда чизилади.
Аён қутбли синхрон машиналарда x_q < x_d бўлади.