1-mavzu. Falsafa uning predmeti, mazmuni va jamiyatdagi roli. Reja

 
1 Falsafada milliilik va umumiisoniilik. 
Chunonchi, hind va xitoy falsafasi, 
nemis falsafasi, ingliz falsafasi kabilar shular jumlasidandir. Mil-liy adabiyot, milliy 
madaniyat, san’at va hokazolar bo’lgani kabi milliy falsafaning ham bo’lishi tabiiy. 
Ammo bu — falsafa mil-liy qobiqqa o’ralib qoladi, degani emas. U umuminsoniy 
fan si-fatida, bir tomondan, umumbashariy muammolarni qamrab olsa, ikkinchi 
tomondan, shu masalalar bilan shug’ullanayotgan aniq shaxs — faylasuf mansub 
millatning muayyan manfaatlarini ham ifoda-laydi. Millat ozod bo’lsa, o’z turmush 
tarziga mos fikrlasa, olam-ni, uning muammolarini dunyoqarashiga xos holda 
idrok eta olsa, uning o’z falsafasi shakllanadi. Bunday falsafa xalq manfaatla-rini 
aqt-idrok, mafkura yo’li bilan himoya qilishga, uning ongi, dunyoqarashi va 
ma’naviyatini yuksaltirishga xizmat qiladi. 
Albatta, falsafa umuminsoniy fan sifatida bashariyatga doir umumiy 
muammolarni qamrab oladi. Ma’lumki, olam va odam muno-sabatlari, jamiyat va 
tabiatni asrash, umrni mazmunli o’tkazish, yaxshilik va yomonlik kabi qadriyatlar 
bilan bog’liq masalalarning barchasi insoniyat uchun umumiy. Ammo falsafada 
muayyan milliy xususiyat, maqsad va intilishlar ham o’z ifodasini topadi. Aslida, 
yuqorida zikr etilgan umuminsoniy mavzu, masala va muammolar-ing barchasi 

---

avval boshda xususiy, milliy^mintaqaviy ahamiyatga molik masalalar tarzida 
namoyon bo’ladi. O’z yurti, millati, ota-onasi va yor-birodarlarini sevgan 
vatanparvar inson, avvalo, ana shularning kamoli uchun qayg’uradi, ularni 
o’ylaydi, ularga xizmat qilishni oliy saodat deb biladi. Bunday shaxs 
dunyoqarashida ana shu jihat va xususiyatlar, albatta, aks etadi. Bu esa, o’z 
navbatida, umuminsoniy fan bo’lgan falsafada milliylikning aks etishiga asos 
bo’ladi. Umuminsoniylik — vatansizlik (kosmopolitizm) bo’lmagani singari, 
milliylik ham — milliy qobiqqa o’ralish, milliy mahdudlikdegani emas. 
Lekin sizning xayolingizda beixtiyor "Milliy falsafa bo’li-shi mumkinmi? 
Axir, yuqorida falsafaga o’z mohiyati bilan umu-minsoniy fandir, degan ta’rif 
berildi-ku?"- degan savollar charx urishi mumkin. Bu — o’ziga xos milliy 
taraqqiyot yo’lidan ketayotgan barcha xalqlar falsafasi uchun daxldor bo’lgan 
savollar-dir. Agar biz yuqorida qayd etilgan muammolarga milliy manfa-atlarimiz 
nuqtai nazaridan qaraydigan bo’lsak, O’zbekistonda bu yo’nalishni rivojlantirish 
zarurati yetilganini anglaymiz. 
Falsafiy adabiyotlarda milliy falsafa mavzuida turlicha fikr-lar mavjud. Ayrim 
faylasuflar, aslida milliy falsafa bo’lishi mumkin emas, bunday yondashuvning 
o’zi etnik maxdudlikka olib keladi, deb hisoblaydi. Boshqalari esa, modomiki, 
milliy falsa-fa milliy g’oya va mafkurani shakllantirishning nazariy asosi ekan, har 
qanday umumiy qonuniyatlar muayyan ijtimoiy makon va tarixiy zamonda xususiy 
holda namoyon bo’ladi, deya milliy falsa-fani yoqlab chiqadi. 
Biz millat bor ekan, milliy madaniyat, til va adabiyot ham mavjud, degan 
fikrga o’rganib qolganmiz. Aslida, ularning bar-chasi nafaqat bir millatga, balki 
butun insoniyatga xos-ku! Naza-rimizda, milliy falsafa millat mentalitetini 
belgilaydigan muhim omildir. Umumbashariy sivilizasiyaga uzviy qo’shilish ja-
rayoni milliy falsafani yaratish orqali sodir bo’ladi. Eng muhi-mi — falsafadagi 
milliylik umuminsoniylikni rad qilish eva-ziga emas, balki uni ijodiy boyitish 
orqali rivojlanib bora-di. 
Falsafa tarixiga nazar tashlaydigan bo’lsak, ayrim milliy fal-safalarning 
umuminsoniy ma’naviyat xazinasiga munosib hissa bo’lib qo’shilganini ko’ramiz. 
Masalan, Rim imperiyasi zavolga yuz tutga-nidan keyin o’z milliy davlatchiligiga 
ega bo’lgan Yevropa mamla-katlarivd, o’rta asrlarga kelib, milliy falsafa yaratish 
imkoni tug’ildi. (O’rta asr Yevropa madaniyatiga bag’ishlangan mavzuda bu haqda 
alohida fikr yuritamiz.) To’g’ri, ular umumevropa hududida, Qa-dimgi Yunoniston 
va Rim madaniyati negizida akllandi.Ularlavropa xalkdariga xos umumiy jihat va 
xususiyatlar, umumetnik mentalitet aks etgan edi. Bu jarayon, avvalo, Italiya va 
Angliyada, so’ngra Franpiyada yuz berdi. Bu falsafiy maktablarning F. Bekon va 
R. Dekart, B. Spinoza va J.J. Russo kabi atoqli namoyandalari nafaqat o’z 
mamlakatlari, balki Yevropa va jahon falsafasi tari-xida o’chmas nom qoldirdilar. 
Ular, avvalambor, o’z yurti, millati sha’nu sharafini yuksaklikka ko’tarish, 
taraqqiyotga olib chiqish uchun ilg’or g’oyalarni o’rtaga tashlagan, davr taqozo 
etgan mafkura-ning shakllanishiga hissa qo’shgan. 
Xuddi shunday, XVIII—XIX asrlarda milliylik va jahon falsafasining 
taraqqiyotiga nihoyatda katta ta’sir ko’rsatgan hudud-Prussiya bo’ldi. Uzoq vaqt 
Avstriya-Vengriya imperiyasi tarkibida bo’lgan bu o’lka mustaqillikka erishib, 

---

milliy davlatchiligini tiklaganidan keyin, milliy ozodlikning falsafiy in’ikosi o’la-
roq I. Kant, I. Gegel, Fixte, Shelling, Feyerbax kabi donish-mandlar tomonidan 
asoslangan nemis falsafasi shakllandi. Ke-yinchalik bu falsafa Nisshe, Freyd kabi 
ko’plab faylasuflar to-monidan rivojlantirildi. Ushbu falsafa maktabining atoqli 
namoyandasi hisoblangan Gegel ta’limoti esa, o’z davrida Pruss monarxiyasining 
davlat mafkurasi maqomini oldi. Hamma narsa-ning o’tkinchi ekanligini nihryatda 
yaxshi biladigan, yangi zamon-ning Arastusi nomini olgan Gegel Pruss 
monarxiyasiningo’tkin-chi 
ekanligini 
bilmasmidi? 
Nimasababdan 
udialektikta’limot emas, balki monarxiyaga xizmat qilgan falsafiy sistemaning mu-
kammalroqbo’lishi uchun ko’proq kuch sarfladi? degan savollar hali-gacha 
faylasuflarni o’ylantirib keladi. 
Xo’sh, nima sababdan Gegel bu yo’ldan bordi? Chunki, Gegel o’z davrining, 
o’z xalqining farzandi edi. U mustaqil nemis milliy davlati — Pruss monarxiyasi, 
davrining mahsuli, ushbu davr fal-safasining namoyandasi edi. U "Faylasuflar 
osmondan yomg’ir kabi yog’ilmaydilar yoki yomg’irdan keyingi qo’ziqorinlardek 
yerdan o’sib chiqmaydilar, balki ularni xalqyaratadi", deganida aynan ana shuni 
nazarda tutgan edi. Gegel o’z ijodi va faoliyati bilan Pruss mo-narxiyasi, garchand 
monarxiya shaklida bo’lsa-da, nemis davlati ekan-ligini o’z millatining ongi 
vadunyoqarashiningtarkibiy qismiga aylantirib keta olgan buyuk faylasuflardan biri 
edi/Uning "Akdga muvofiq narsalarning barchasi voqyedir, voqye bo’lgan 
narsalarning barchasi esa aqlga muvofiqdir", degan so’zlarini ham ana shu ma’-
noda tushunish lozim. Gegelning bu masalada dialektik emas, balki metafizik usulga 
ko’proq e’tibor berganligining sababi ham ana shunda. 
O’shadavrgacha, Rim imperiyasi qulaganidan keyin ko’proqtar-qoq 
hududlarga bo’linib, Avstriya-Vengriya imperiyasi tarkibida yashab kelgan nemis 
millati uchun Pruss monarxiyasi milliy dav-lat edi. Uning shakli-shamoyili 
kelajakda o’zgarishi boshqa masala bo’lgani holda, bu davlatning Yevropada nemis 
milliy davlati tar-zida saqlanib qolishi uning millat falsafasiga aylanishi bilan 
bog’liq edi. Millat falsafasiga, uning dunyoqarashiga aylangan milliy davlatchilik 
g’oyasi hyech qachon so’nmaydi. Garchand yurtni yov-lar asrlar davomida bosib 
tursalarda, u qachondir baribir qad rost-laydi va millatning davlati tarzida yana qayta 
namoyon bo’ladi. Ge-gel o’z millatining falsafasi va dunyoqarashiga o’sha 
davlatning shakl-shamoyilini va mazmun-mohiyatini singdirib keta olgan fay-lasuf 
darajasiga ko’tarilgani uchun ham bu millat tarixida va u orqali, jahon falsafasi 
tarixida abadiy qoldi. Milliylik va umumevropa madaniyatidan bahra olgan bu 
falsafa haligacha o’z jo-zibasini yo’qotmaganligining sabablaridan biri ham ana 
shunda. 
Shunga o’xshash vazifani, o’z davrida, millatimizning asl far-zandi Alisher 
Navoiy ham bajargan. U ozodlikka erishgan millat falsafasini adabiyot falsafasiga, 
mustaqil davlattilini adabiyot tiliga aylantira olgan, o’z xalqining bu sohadagi 
dahosi buyuk ekanligiga nafaqat zamondoshlari, balki kelajak avlodlarni ham 
ishontira olgan edi. Bugungi kunda Navoiy va uning zamoniga, o’sha davrga xos 
o’zgarishlarning boshida turgan Amir Temur faoliyatiga qayta-qayta murojaat 
etilishining sabablaridan biri ham ana shunda. Zero, har bir xalq, avvalo, o’zining 

---

tarixidan bugungi kun uchun tashbexdar izlaydi va ijtimoiy taraqqiyoti uchun asos 
bo’ladigan ma’naviy tamoyil, an’ana va qadriyatlarga murojaat qiladi. 
Vatanimiz mustaqillikka erishganidan keyin milliy falsa-fani rivojlantirish 
uchun keng imkoniyatlar ochildi. Bugun ulug’ ajdodlarimiz tamal toshini qo’ygan 
o’zbek milliy falsafasini rivojlantirishning obyektiv va subyektiv shart-sharoitlari 
mav-jud. Bu borada, avvalo, Prezident Islom Karimov asarlarida bu-gungi o’zbek 
falsafasining taraqqiyot qonuniyatlari ochib berila-yotganini alohida ta’kidlash 
lozim. Prezidentimiz falsafa oldi-dagi dolzarb muammolarning mohiyati, ularni hal 
qilish yo’llariga alohida e’tibor bermoqda. 
Shu bilan birga, bugungi o’zbek falsafasining rivojini ta’-minlashda quyidagi 
jihatlar alohida o’rin tutadi: 
—xalqimizning o’z milliy an’analariga sodiqpigi; 
—mamlakatimizningbuyuk kelajagiga ishonchi; 
—muqaddas qadriyatlarimizga ishonch-e’tiqodi; 
—mehnatsevarligi. intellektual salohiyati va boshqalar.
O’zbekiston falsafasini yanada taraqqiy ettirish vazifalari-i amalga oshirish 
quyidagi masalalarning yechimini topishga bog’-liq: 
—birinchidan, bugungi kun talablari mustamlakachilik sharoi-|ida 
soxtalashtirilgan falsafiy g’oyalar, qarashlar tarixini «aqqoniy yoritish, xolis 
ko’rsatib berishni taqozo qiladi. Lekin, afsuski, o’z davrida qimmatli tarixiy 
manbalarning yo’q qilinga-K yoki ayovsiz talon-taroj etilgani bu ishni 
qiyinlashtirmoqda; 
—ikkinchidan, ko’plab manbalar ingliz, arab yoki fors tilla-rida ekanligi, 
ularni biladigan faylasuf olimlarning, malaka-li tarjimonlarning kamligi 
umuminsoniy ma’naviy merosdan bah-ramand bo’lish va ulardan ijodiy 
foydalanishga to’siq bo’lmoqda; 
—uchinchidan, odamlar ongidan mustabid tuzumning soxta g’oyala-rini, ular 
qoldirgan asoratlarni siqib chiqarish, mafkuraviy bo’shliqni yangi g’oyalar bilan 
to’ldirish, milliy istiqlol g’oyasini kishilar qalbiga singdirish muayyan vaqtni 
taqozo qiladi. 
Xullas, Vatanimiz mustaqillikka erishganidan so’ng falsafa-ni rivojlantirish 
g’oyat muhim ahamiyat kasb etdi. Busiz millat-ning haqiqiy farzandi bo’lgan, 
uning kamolini o’ylaydigan china-kam ozod, hur fikrli, barkamol insonni 
tarbiyalab bo’lmaydi. Shu sababli biz o’rganadigan falsafa umumbashariy 
muammolar bilan birga, Vatanimiz mustaqilligini mustahkamlash, huquqiy demo-
kratik jamiyat barpo etish jarayonidagi ma’naviyatningtarkibiy qismi bo’lib, uning 
asosiy tamoyillarini aks ettirmog’i lozim. 
Ushbu vazifani amalga oshirish bugungi falsafa masalalari bilan shug’ullanuvchi 
olim va tadqiqotchilar zimmasiga nihoyatda katta mas’uliyat yuklamokda. Bunda, 
eng avvalo, mazkur sohaga aloqador har bir yurtdoshimiz dunyoqarashining milliy 
manfaatlarimiz nuq-tai nazaridan o’zgarishi nihoyatda muhimdir. Mamlakatimizda 
huquqiy demokratik jamiyat barpo etilayotgan hozirgi davrda bu jarayonning 
qanday borishi yangi falsafiy ongning shakllanishiga muayyan darajada ta’sir 
ko’rsatadi. 

---

ing barchasi avval boshda xususiy, milliy^mintaqaviy ahamiyatga molik 
masalalar tarzida namoyon bo’ladi. O’z yurti, millati, ota-onasi va yor-birodarlarini 
sevgan vatanparvar inson, avvalo, ana shularning kamoli uchun qayg’uradi, ularni 
o’ylaydi, ularga xizmat qilishni oliy saodat deb biladi. Bunday shaxs 
dunyoqarashida ana shu jihat va xususiyatlar, albatta, aks etadi. Bu esa, o’z 
navbatida, umuminsoniy fan bo’lgan falsafada milliylikning aks etishiga asos 
bo’ladi. Umuminsoniylik — vatansizlik (kosmopolitizm) bo’lmagani singari, 
milliylik ham — milliy qobiqqa o’ralish, milliy mahdudlikdegani emas. 
Lekin sizning xayolingizda beixtiyor "Milliy falsafa bo’li-shi mumkinmi? 
Axir, yuqorida falsafaga o’z mohiyati bilan umu-minsoniy fandir, degan ta’rif 
berildi-ku?"- degan savollar charx urishi mumkin. Bu — o’ziga xos milliy 
taraqqiyot yo’lidan ketayotgan barcha xalqlar falsafasi uchun daxldor bo’lgan 
savollar-dir. Agar biz yuqorida qayd etilgan muammolarga milliy manfa-atlarimiz 
nuqtai nazaridan qaraydigan bo’lsak, O’zbekistonda bu yo’nalishni rivojlantirish 
zarurati yetilganini anglaymiz. 
Falsafiy adabiyotlarda milliy falsafa mavzuida turlicha fikr-lar mavjud. Ayrim 
faylasuflar, aslida milliy falsafa bo’lishi mumkin emas, bunday yondashuvning 
o’zi etnik maxdudlikka olib keladi, deb hisoblaydi. Boshqalari esa, modomiki, 
milliy falsa-fa milliy g’oya va mafkurani shakllantirishning nazariy asosi ekan, har 
qanday umumiy qonuniyatlar muayyan ijtimoiy makon va tarixiy zamonda xususiy 
holda namoyon bo’ladi, deya milliy falsa-fani yoqlab chiqadi. 
Biz millat bor ekan, milliy madaniyat, til va adabiyot ham mavjud, degan 
fikrga o’rganib qolganmiz. Aslida, ularning bar-chasi nafaqat bir millatga, balki 
butun insoniyatga xos-ku! Naza-rimizda, milliy falsafa millat mentalitetini 
belgilaydigan muhim omildir. Umumbashariy sivilizasiyaga uzviy qo’shilish ja-
rayoni milliy falsafani yaratish orqali sodir bo’ladi. Eng muhi-mi — falsafadagi 
milliylik umuminsoniylikni rad qilish eva-ziga emas, balki uni ijodiy boyitish 
orqali rivojlanib bora-di. 
Falsafa tarixiga nazar tashlaydigan bo’lsak, ayrim milliy fal-safalarning 
umuminsoniy ma’naviyat xazinasiga munosib hissa bo’lib qo’shilganini ko’ramiz. 
Masalan, Rim imperiyasi zavolga yuz tutga-nidan keyin o’z milliy davlatchiligiga 
ega bo’lgan Yevropa mamla-katlarivd, o’rta asrlarga kelib, milliy falsafa yaratish 
imkoni tug’ildi. (O’rta asr Yevropa madaniyatiga bag’ishlangan mavzuda bu haqda 
alohida fikr yuritamiz.) To’g’ri, ular umumevropa hududida, Qa-dimgi Yunoniston 
va Rim madaniyati negizida shakllandi. UlarlaYevropa xalkdariga xos umumiy 
jihat va xususiyatlar, umumetnik mentalitet aks etgan edi. Bu jarayon, avvalo, 
Italiya va Angliyada, so’ngra Franpiyada yuz berdi. Bu falsafiy maktablarning F. 
Bekon va R. Dekart, B. Spinoza va J.J. Russo kabi atoqli namoyandalari nafaqat 
o’z mamlakatlari, balki Yevropa va jahon falsafasi tari-xida o’chmas nom 
qoldirdilar. Ular, avvalambor, o’z yurti, millati sha’nu sharafini yuksaklikka 
ko’tarish, taraqqiyotga olib chiqish uchun ilg’or g’oyalarni o’rtaga tashlagan, davr 
taqozo etgan mafkura-ning shakllanishiga hissa qo’shgan. 
Xuddi shunday, XVIII—XIX asrlarda milliylik va jahon fal-safasining 
taraqqiyotiga nihoyatda katta ta’sir ko’rsatgan hudud-Prussiya bo’ldi. Uzoq vaqt 
Avstriya-Vengriya imperiyasi tarkibida bo’lgan bu o’lka mustaqillikka erishib, 

---

milliy davlatchiligini tiklaganidan keyin, milliy ozodlikning falsafiy in’ikosi o’la-
roq I. Kant, I. Gegel, Fixte, Shelling, Feyerbax kabi donish-mandlar tomonidan 
asoslangan nemis falsafasi shakllandi. Ke-yinchalik bu falsafa Nisshe, Freyd kabi 
ko’plab faylasuflar to-monidan rivojlantirildi. Ushbu falsafa maktabining atoqli 
namoyandasi hisoblangan Gegel ta’limoti esa, o’z davrida Pruss monarxiyasining 
davlat mafkurasi maqomini oldi. Hamma narsa-ning o’tkinchi ekanligini nihryatda 
yaxshi biladigan, yangi zamon-ning Arastusi nomini olgan Gegel Pruss 
monarxiyasiningo’tkin-chi 
ekanligini 
bilmasmidi? 
Nimasababdan 
udialektikta’limot emas, balki monarxiyaga xizmat qilgan falsafiy sistemaning mu-
kammalroqbo’lishi uchun ko’proq kuch sarfladi? degan savollar hali-gacha 
faylasuflarni o’ylantirib keladi. 
Xo’sh, nima sababdan Gegel bu yo’ldan bordi? Chunki, Gegel o’z davrining, 
o’z xalqining farzandi edi. U mustaqil nemis milliy davlati — Pruss monarxiyasi, 
davrining mahsuli, ushbu davr fal-safasining namoyandasi edi. U "Faylasuflar 
osmondan yomg’ir kabi yog’ilmaydilar yoki yomg’irdan keyingi qo’ziqorinlardek 
yerdan o’sib chiqmaydilar, balki ularni xalqyaratadi", deganida aynan ana shuni 
nazarda tutgan edi. Gegel o’z ijodi va faoliyati bilan Pruss mo-narxiyasi, garchand 
monarxiya shaklida bo’lsa-da, nemis davlati ekan-ligini o’z millatining ongi 
vadunyoqarashiningtarkibiy qismiga aylantirib keta olgan buyuk faylasuflardan biri 
edi/Uning "Akdga muvofiq narsalarning barchasi voqyedir, voqye bo’lgan 
narsalarning barchasi esa aqlga muvofiqdir", degan so’zlarini ham ana shu ma’-
noda tushunish lozim. Gegelning bu masalada dialektik emas, balki metafizik usulga 
ko’proq e’tibor berganligining sababi ham ana shunda. 
O’shadavrgacha, Rim imperiyasi qulaganidan keyin ko’proqtar-qoq 
hududlarga bo’linib, Avstriya-Vengriya imperiyasi tarkibida yashab kelgan nemis 
millati uchun Pruss monarxiyasi milliy dav-lat edi. Uning shakli-shamoyili 
kelajakda o’zgarishi boshqa masala bo’lgani holda, bu davlatning Yevropada nemis 
milliy davlati tar-zida saqlanib qolishi uning millat falsafasiga aylanishi bilan 
bog’liq edi. Millat falsafasiga, uning dunyoqarashiga aylangan milliy davlatchilik 
g’oyasi hyech qachon so’nmaydi. Garchand yurtni yov-lar asrlar davomida bosib 
tursalarda, u qachondir baribir qad rost-laydi va millatning davlati tarzida yana qayta 
namoyon bo’ladi. Ge-gel o’z millatining falsafasi va dunyoqarashiga o’sha 
davlatning shakl-shamoyilini va mazmun-mohiyatini singdirib keta olgan fay-lasuf 
darajasiga ko’tarilgani uchun ham bu millat tarixida va u orqali, jahon falsafasi 
tarixida abadiy qoldi. Milliylik va umumevropa madaniyatidan bahra olgan bu 
falsafa haligacha o’z jo-zibasini yo’qotmaganligining sabablaridan biri ham ana 
shunda. 
Shunga o’xshash vazifani, o’z davrida, millatimizning asl far-zandi Alisher 
Navoiy ham bajargan. U ozodlikka erishgan millat falsafasini adabiyot falsafasiga, 
mustaqil davlattilini adabiyot tiliga aylantira olgan, o’z xalqining bu sohadagi 
dahosi buyuk ekanligiga nafaqat zamondoshlari, balki kelajak avlodlarni ham 
ishontira olgan edi. Bugungi kunda Navoiy va uning zamoniga, o’sha davrga xos 
o’zgarishlarning boshida turgan Amir Temur faoliyatiga qayta-qayta murojaat 
etilishining sabablaridan biri ham ana shunda. Zero, har bir xalq, avvalo, o’zining 

---

tarixidan bugungi kun uchun tashbexdar izlaydi va ijtimoiy taraqqiyoti uchun asos 
bo’ladigan ma’naviy tamoyil, an’ana va qadriyatlarga murojaat qiladi. 
Vatanimiz mustaqillikka erishganidan keyin milliy falsa-fani rivojlantirish 
uchun keng imkoniyatlar ochildi. Bugun ulug’ ajdodlarimiz tamal toshini qo’ygan 
o’zbek milliy falsafasini rivojlantirishning obyektiv va subyektiv shart-sharoitlari 
mav-jud. Bu borada, avvalo, Prezident Islom Karimov asarlarida bu-gungi o’zbek 
falsafasining taraqqiyot qonuniyatlari ochib berila-yotganini alohida ta’kidlash 
lozim. Prezidentimiz falsafa oldi-dagi dolzarb muammolarning mohiyati, ularni hal 
qilish yo’llariga alohida e’tibor bermoqda. 
Shu bilan birga, bugungi o’zbek falsafasining rivojini ta’-minlashda quyidagi 
jihatlar alohida o’rin tutadi: 
—xalqimizning o’z milliy an’analariga sodiqpigi; 
—mamlakatimizningbuyuk kelajagiga ishonchi; 
—muqaddas qadriyatlarimizga ishonch-e’tiqodi; 
—mehnatsevarligi. intellektual salohiyati va boshqalar. O’zbekiston 
falsafasini yanada taraqqiy ettirish vazifalari- 
ni amalga oshirish quyidagi masalalarning yechimini topishga bog’-liq: 
—birinchidan, bugungi kun talablari mustamlakachilik sharoi-|ida 
soxtalashtirilgan falsafiy g’oyalar, qarashlar tarixini «aqqoniy yoritish, xolis 
ko’rsatib berishni taqozo qiladi. Lekin, afsuski, o’z davrida qimmatli tarixiy 
manbalarning yo’q qilinga-K yoki ayovsiz talon-taroj etilgani bu ishni 
qiyinlashtirmoqda; 
—ikkinchidan, ko’plab manbalar ingliz, arab yoki fors tilla-rida ekanligi, 
ularni biladigan faylasuf olimlarning, malaka-li tarjimonlarning kamligi 
umuminsoniy ma’naviy merosdan bah-ramand bo’lish va ulardan ijodiy 
foydalanishga to’siq bo’lmoqda; 
—uchinchidan, odamlar ongidan mustabid tuzumning soxta g’oyala-rini, ular 
qoldirgan asoratlarni siqib chiqarish, mafkuraviy bo’shliqni yangi g’oyalar bilan 
to’ldirish, milliy istiqlol g’oyasini kishilar qalbiga singdirish muayyan vaqtni 
taqozo qiladi. 
Xullas, Vatanimiz mustaqillikka erishganidan so’ng falsafa-ni rivojlantirish 
g’oyat muhim ahamiyat kasb etdi. Busiz millat-ning haqiqiy farzandi bo’lgan, 
uning kamolini o’ylaydigan china-kam ozod, hur fikrli, barkamol insonni 
tarbiyalab bo’lmaydi. Shu sababli biz o’rganadigan falsafa umumbashariy 
muammolar bilan birga, Vatanimiz mustaqilligini mustahkamlash, huquqiy demo-
kratik jamiyat barpo etish jarayonidagi ma’naviyatningtarkibiy qismi bo’lib, uning 
asosiy tamoyillarini aks ettirmog’i lozim. 
Ushbu vazifani amalga oshirish bugungi falsafa masalalari bilan shug’ullanuvchi 
olim va tadqiqotchilar zimmasiga nihoyatda katta mas’uliyat yuklamokda. Bunda, 
eng avvalo, mazkur sohaga aloqador har bir yurtdoshimiz dunyoqarashining milliy 
manfaatlarimiz nuq-tai nazaridan o’zgarishi nihoyatda muhimdir. Mamlakatimizda 
huquqiy demokratik jamiyat barpo etilayotgan hozirgi davrda bu jarayonning 
qanday borishi yangi falsafiy ongning shakllanishiga muayyan darajada ta’sir 
ko’rsatadi. 

---