1. O‘simliklar oziqlanishi va o‘g‘itlar fani. Maqsad va vazifalari

52. O‘g‘itlarning fiziologik nordonligi va ishqoriyligi. Uni o‘rganishning ahamiyati.
. Almashinuvchi kislotalilik tuproq bilan neytral tuzlarning o‘zaro ta’siri natijasida hosil bo‘ladi. Bunda neytral tuzlar kationi bilan TSK dagi vodorod yoki aluminiy ekvivalent miqdorda almashishi sodir bo‘ladi, ya’ni

hosil bo‘lgan HCl almashinuvchi kislota hisoblanadi. Bu kislotalikning tabiati tuproq va kolloidlarning xossalariga bog‘liq bo‘ladi. Bunda kislotalik darajasi eng avvalo TSK tarkibidagi H⁺ va Al⁺ miqdoriga bog‘liqdir. Bu elementlar esa to‘yinmagan tuproqlar uchun xarakterlidir.
Organik kolloid zarrachalarning kislotaligi undagi almashinuvchi vodorod miqdoriga bog‘liq. Bunda almashinuvchi vodorod manbayi rolini bevosita gumus kislotalari va ko‘mir kislotalari o‘taydi. TSK bilan bu kislotalarning o‘zaro ta’siri quyidagicha ifodalanadi:
I. 
II. 
Birinchi holatda hosil bo‘lgan tuz kaogulyatsiyaga uchrab cho‘kib qoladi, ikkinchi holatda esa ohak cho‘kib qoladi. Bu jarayonlar muhit sharoitiga qarab orqaga qaytishi ham mumkin.
2. Gidrolitik kislotalik tuproqqa, ya’ni TSK ga kuchli gidrolitik ishqoriy metall va kuchsiz kislota qoldig‘idan tuzilgan tuz ta’siri natijasida hosil bo‘ladi. Bunda TSK dagi H⁺ ioni to‘laroq siqib chiqariladi.
Gidrolitik kislotalikni aniqlash uchun odatda CH₃COONa ni pH-6,2 ligidan foydalaniladi. Sirka kislotasini natriyli tuzi bilan TSK ni o‘zaro ta’siri sodda bo‘lib, TSK tarkibida H⁺ yoki AI⁺³ bo‘lishiga bog‘liq bo‘ladi. Bu reaksiya quyidagicha tasvirlanadi.

Hosil bo‘lgan sirka kislotasini titrlash usuli bilan aniqlash mumkin bo‘lib, uning miqdori tuproqdagi gidrolitik kislotalikni belgilaydi.
Agar TSK tarkibida AI bo‘lsa, u holda hosil bo‘lgan (CН₃COO)₃AI tuzi tezda AI(OН)₃ va CH₃COOН ga parchalanadi, ya’ni gidrolizlanadi. Bizning fikrimizga ko‘ra, ana shu holat gidrolitik kislotalik bo‘ladi.
 reaksiyasi natijasidagi kislotalik esa almashinuvchi kislotalik hisoblanishi mumkin.


hosil bo‘ladi. CH₃COOH-gidrolitik kislotalikni ko‘rsatadi. Bunday deyilishiga sabab, hosil bo‘lgan (CH₃COO)₃Al suv ta’sirida gidrolizga uchraydi. Demak, hosil bo‘lgan kislota gidroliz natijasidir. Almashinuvchi kislotalikda ko‘rsatilgan  dagi kislotalik ham almashinuvchi kislotalik deb to‘g‘ri tushuntirilmagan bo‘lsa kerak, sabab gidroliz natijasida HCl hosil bo‘ladi. Shunday ekan, gidrolitik kislotalik degan fikr haqiqatga yaqinroq.
Bizning fikrimizcha, almashinuvchi kislotalikni ikkiga ajratish ma’qul.
1. Normal tuzlar bilan  o‘rtasidagi reaksiya natijasida hosil bo‘ladi, ya’ni normal kislotalik.
2. Organik kislota qoldig‘i va ishqoriy metallning o‘zaro ta’siri natijasida hosil bo‘lgan kislotalikni esa shartli ravishda organik almashinuvchi kislotalik deb ham qarash mumkin. Bevosita suv ta’sirida noorganik tuzlarning yoki organomineral, ya’ni metalloorganik tuzlarning gidrolizlanishi natijasida hosil bo‘lgan kislotalikni gidrolitik kislotalik deyish maqsadga muvofiq.
Ba’zan gidrolitik nordonlik, almashinuvchi nordonlikdan kam bo‘ladi, bunda TSK sirka va boshqa kislotani singdirgan bo‘lib, eritmaga OH ni chiqarish qobiliyatiga ega bo‘ladi.
Potensial kislotalik TSK si ishqoriy yer metallariga to‘yinmagan, kambag‘al tuproqlar uchun xosdir. TSK da Ca, Mg qancha kam bo‘lsa, potensial kislotalik shuncha ko‘p bo‘ladi.
Potensial kislotalik podzol, o‘rmon-qo‘ng‘ir, qizil, sariq tuproqlar uchun xosdir. Bu o‘rinda iqlimning roli katta bo‘lib, yuvuvchi suv tartibotida Ca, Mg lar yuvilib ketib TSK na H⁺ ko‘payadi, natijada tuproqda potensial kislotalik paydo bo‘ladi.
O‘simliklar ham tuproq muhitiga ta’sir qiladi. Masalan, igna barglilar qoldig‘i nordonligi tufayli tuproqda nordon muhitning paydo bo‘lishi sharoit bo‘ladi, dasht zonasidagi o‘tloq va keng bargli o‘rmonzorlar tuproqni asoslar bilan boyitadi. Demak, kislotalikni kamaytiradi. Qishloq xo‘jaligi ekinlari bilan ham asoslar olib ketiladi yoki podzol mintaqasida ko‘p vaqtda tuproqni ishlash undagi Ca, Mg ni kamaytiradi.

Ўсимликлар озиқланиши ва ўғитлар фанидан 1-семестр учун назорат саволлари.

1. Ўсимликлар озиқланиши ва ўғитлар фани. Мақсад ва вазифалари.
2. Ўсимликлар озиқланиши ва ўғитлар фанининг ўрганиш ва тeкшириш усуллари
3. Ўсимликлар озиқланиши ва ўғитлар фанининг ривожланиш тарихи, Ўзбекистонлик олимларнинг ҳиссалари.
4.Ўсимликлар озиқланиши ва ўғитлар фанининг ривожланиш тарихи, чет ел олимларининг тадқиқотлари.
5. Ўсимликларнинг минерал кимёвий таркиби. Ўсимликдаги сув.
6. Ўсимликлардаги қуруқ модда. Унинг таркиби ва ўрганишнинг аҳамияти.
7. Ўсимликларнинг органик кимёвий таркиби. Оқсиллар.
8. Ўсимликларнинг органик кимёвий таркиби. Углеводлар ва бошқа нооқсил органик бирикмалар.
9.Ўсимликларнинг ҳаводан озиқланиши
10. Ўсимлик илдиз тизими ва унинг тузилиши
11. Ўсимликларнинг илдиз орқали озиқланиши
12.Ўсимликларнинг озиқланишида тупроқнинг эритма концентрацияси ва муҳит реакциясининг аҳамияти.
13. Ўсимликлар озиқланишида озиқа муҳитидаги элементлар нисбати ва тупроқ намлигининг аҳамияти.
14. Тупроқнинг минерал қисми ва унинг ўсимлик озиқланишидаги аҳамияти.
15. Тупроқнинг органик қисми.
16. Тупроқ аэрацияси, ҳарорат, ёруғлик ва тузларнинг физиологик реакцияси. Ушбу омилларнинг ўсимлик озиқланишидаги аҳамияти.
17. Тупроқнинг сингдириш қобилияти. Механик ва физикавий сингдириш. Уларнинг ўсимлик озиқланиши ва тупроқ унумдорлигидаги аҳамияти.
18. Тупроқнинг сингдириш қобилияти. Кимёвий, физик-кимёвий ва биологик сингдириш. Уларнинг ўсимлик озиқланиши ва тупроқ унумдорлигидаги аҳамияти.
19. Минерал ўғитлар ҳақида тушунча.
20. Тупроқда азот. Унинг динамикаси
21. Азотли минерал ўғитлар, уларнинг турлари.Аммиак-нитратли ўғитлар.
22. Аммиакли –азотли ўғитлар, олиниши ва тупроқдаги динамикаси
23. Нитратли ва ўғитлар. Уларнинг тупроқдаги динамикаси.
24. Аммиак-нитратли ва амидли минерал ўғитлар. Уларнинг тупроқдаги динамикаси.
25.Фосфорнинг ўсимликлар озиқланишидаги аҳамияти
26.Тупроқда фосфор
27. Фосфорли ўғитлар, олиниши, хоссалари.
28.Сувда яхши эрийдиган фосфорли ўғитлар
29. Кучсиз кислоталарда эрийдиган фосфорли ўғитлар
30.Сувда ва кучсиз кислоталарда эримайдиган фосфорли ўғитлар. Фосфорли ўғитларни қўллаш
31.Калийнинг ўсимлик ҳаётидаги аҳамияти ва ҳосил таркибидаги миқдори
32. Тупроқдаги калий
33. Калийли ўғитлар. Уларнинг олиниши ва хоссалари.
34. Саноат асосида олинадиган калийли ўғитлар
35. Табиий калийли тузлар. Саноат чиқиндиларидан олинадиган калийли ўғитлар
36. Ўсимликларни сув, туз ва селитра билан озиқланиши назариясининг юзага келиши.
37. Ўсимликларни ҳаводан озиқланиши назариясининг юзага келиши
38. Ўсимликлар озиқланишида чиринди назариясининг юзага келиши, унинг асосланиши
39. Ўсимликларнинг азот билан озиқланиши назариясининг ривожланиши
40. Ю.Либих агрокимё фанининг асосчиси
41. Россияда ўсимликлар озиқланиши ва ўғитлар фанининг ривожланиши
42. Д.Н.Прянишниковнинг Агрокимё фанини ривожланишига қўшган ҳиссаси.
43. Калийли ўғитларнинг тупроқ билан ўзаро таъсири
44. Калийли ўғитлар қўллаш
45.Фосфорли ўғитларни тупроқ билан ўзаро таъсири
46. Фосфорли ўғитларни қўллаш, нормалари, муддатлари
47. Ўсимликлар озиқланиши ва ўғитлар фанининг бошқа фанлар билан алоқаси. Ҳозирги кундаги долзарб муаммолари
48. Ўсимликнинг умумий кимёвий таркиби, ўрганишнинг аҳамияти
49. Ўсимлик таркибидаги витамин, липоид ва алколоидлар
50. Ўсимликлар озиқланишида микроорганизмларнинг роли
51. Тупроқ нордонлиги ва ишқорийлиги. Унинг ўсимлик озиқланишидаги аҳамияти.
52. Ўғитларнинг физиологик нордонлиги ва ишқорийлиги. Уни ўрганишнинг аҳамияти.