1-topshiriq quyidagi savollarni to’liq yoriting

2-TOPSHIRIQ.

“Bizga tarbiyaviy ta’sir ko‘rsatishda ota-onalarimiz va o‘qituvchilarimiz qanday yo‘llardan foydalanishgan?” mavzusida erkin yozish topshirig‘i

2

Oilada bolaga tarbiya berishning qator o’ziga xos prinsiplari borki, ularga amal qilish tarbiya ishining samarali bo’lishini ta’minlaydi. Ular quyidagicha: tarbiyada ota-onaning ma’suliyati, tarbiyadagi birlik, ota-ona obro’si, mehnat tarbiyasi, ota-onaning bola tarbiyasini bog’cha, maktab va jamoatchilik bilan hamkorlikda olib borishi, ota-onaning barcha bolalarni teng ko’rishi, ularga adolatli munosabatda bo’lishi, tarbiyada bolaning o’sish va rivojlanish xususiyatlarini hisobga olish, bola shaxsini hurmat qilish, unga talabchan bo’lish kabilardir. Buning uchun ba’zi tarbiya usullarini bilib qo’yish foydadan xoli emas.Bola tarbiyasi prinsiplari:Masalan: ibrat – namuna usuli, yaxshi xulq-atvorga o’rgatish, odatlantirish, o’rni kelganda nasihat qilish, tarbiya berish, unga munosabatni o’zgartirish, ishontirish, rag’batlantirish, qoralash kabi usullar.Tarbiyada maqsadning aniqligi muhim o’rin tutadi maqsadimiz — barkamol avlodni tarbiyalash uni Vatanga muhabbat ruhida xalqning eng yaxshi urf-odatlari va oilaviy an’analari ruhida, jamiyat uchun bilimdon va madaniyatli shaxs qilib tarbiyalashdir. «Agar siz fuqaroni tug’ib qo’yib, uni o’z mehringizdan benasib qilsangiz, marhamat qilib jamiyatni bu razil niyatingizdan ogoh etib qo’ying – deydi A.S.Makapenko «ota-ona mehridan benasib bolalar ko’pincha mayib kishilar bo’lib yetishadilar».Oilada hamma bolaga bir ko’zda qarash.Oilada bolalarni to’g’ri tarbiyalashning shartlaridan biri tarbiyadagi birlikdir. Hamma narsada bolaga muomalada, jazolashda, ta’sir o’tkazishda, birlik bo’lishi zarur. Ko’pincha bolaning onasi yoki buvisi ruxsat bergan narsani dadasi ta’qiqlab qo’yadi. Bolalar talabchan otasi bilan kam talabchan onasi va umuman talabchan bo’lmagan buvisi o’rtasida o’zlaricha yo’l topadilar. Kattalar o’rtasidagi kelishmovchilikni ko’rib bolalar mug’ombirlik, aldamchilik, xushomadgo’ylikka o’rganadi. Ayrim ota-onalar bolaga haddan tashqari mehribonlik qilib, girgitton bo’ladilar, uning hamma vazifalarini o’zlari bajarishadi, barcha injiqlik va o’jarliklarini ko’tarishadi, natijada bola noshud, bemehr bo’lib o’sadi. Ota-onaning hamma bolalariga bir xil bo’lishi, tarbiyaning muhim shartlaridan bo’lib, opa ukalarning ahil, bir-biriga mehribon, oqibatli bo’lishiga olib keladi, bola nazarida ota-onaning obro’si oshadi, odamlar bilan hisoblashishga, ularning ko’nglinii ranjitmaslikka, odamlarni qadrlashga o’rgatadi. Bir ota, bir onaning farzandlari fe’1-atvori jihatdan bir-biriga o’xshamaydi, ota-ona bolalarning sho’xini ham, qobilini ham bir xil mehr bilan sevishi, kattasini katta, kichigini kichik o’rnida bilib har birini o’ziga qarab muomala qilishi lozim. Birini ikkinchisidan ortiq ko’rish yaramaydi. Tarbiya avvalo oilada, bog’chada, so’ng maktabda, jamoatchilik tomonidan muntazam ravishda olib boriladi, tarbiyalashning muhim xususiyatlaridan biri, uni uzluksiz olib borishdir. Ba’zan onalar ikkinchi farzandni ko’rishgach kattasi g’ashlik qilayotganini aytib qolishadi, buning oldini olish uchun to’ng’ichga endi aka, opa bo’lganini aytish, ukasini boqishda yordamlashishi kerakligini tushuntirish lozim. Tarbiyada har bir bolaga alohida muomala, munosabat, e’tibor kerak. «U bolaku, bolaga bo’laveradi», «yumalab, sumalab katta bo’lsa rizqini topib yer», «hammasiga keyin o’zi o’rganib ketadi», kabi fikrlarni qo’yib, bolani tug’ilganidan voyaga yetkuncha tarbiyalab borish kerak. Bolaning tabiiy ehtiyoji bo’lgan narsalarni taqiqlash yaramaydi, bolani tez o’sayotgan organizmni harakat qilib turishni talab qiladi. Bola o’jarlik bilan gapga quloq solmaydi, yig’laydi va asabiylashadi. Keyinchalik esa vazmin, uyatchan bolaga qo’pol muomila qilinsa u juda qo’rqoq bo’lib qoladi, hayotda mustaqil yashashga qiynaladi.TARBIYADA OILAVIY MUHITNING O’RNI QANDAY?

Bolajon xalqmiz. Topgan-tutganimizni farzandlarimizdan ayamaymiz. Ularning sog’lom, ma’naviyatli, oqil va dono bo’lib ulg’ayishi, jamiyatga naf keltiradigan insonlar bo’lishi uchun yelib-yuguramiz. Bu xalqimizga xos fazilatdir.Farzandga g’amxo’rlik qilish, uning hech kimdan kam bo’lmay ulg’ayishi uchun harakat qilishning nimasi yomon. To’g’riku-ya, ammo ba’zi oilalarda bu g’am-xo’rlik biryoqlama, ya’ni faqat moddiy ta’minotiga ko’proq e’tibor qaratilishi bilan namoyon bo’lmoqda. Eng yomoni esa, ayrim ota-onalar oiladagi to’kislik, ta’minot a’lo darajada ekanidan xotirjam yurishadi, bolamning usti but, qorni to’q, ta’minoti risoladagidek deb, tarbiyaning ma’naviy jihatlariga e’tibor qaratmaydilar. Vaholanki, bola tarbiyasida oiladagi ma’naviy muhitning o’rni ko’proq ahamiyat kasb etadi. Buni dars jarayonida juda ko’p kuzatganman.Saboq berayotgan o’quvchilarimning ota-onalari turfa kasb egalari. Bu tabiiy, biroq ularning ma’naviy dunyoqarashlari ham turfa ekanligi meni o’ylantiradi. Suhbat jarayonida shuni anglab yetamanki, ular tarbiyada o’qituvchi muhim rol o’ynaydi, biz ota-onalar farzandimizning kiyimini, kitobini, daftar-qalamini ta’minlab tursak, bas, deya fikrlashadi. Bunday ota-onalarga o’zingiz oxirgi marta qaysi kitobni o’qidingiz, bolangizning dars tayyorlashini qachon nazorat qilib, ko’maklashgansiz, unga qanday ibratli hikoyatlarni aytib bergansiz, qanday kitoblarni olib berayapsiz, deya so’rashning o’zi ortiqcha.To’g’ri, bola maktabda ta’lim olish bilan birga tarbiya ham ko’radi. Ilm dargohlarida yosh avlod har tomonlama mukammal bilim va salohiyat egasi bo’lib ulg’ayishi lozim. Bu borada davlatimiz tomonidan katta g’amxo’rlik ko’rsatilmoqda.

Zamonaviy uslubda qurilgan, yuksak texnologiyalar bilan jihozlangan maktablar, akademik litsey va kasb-hunar kollejlari ular ixtiyorida. Ilm dargohlarida o’g’il-qizlar uchun barcha sharoitlar muhayyo qilingan. Bundan, albatta, har bir ota-onaning ko’ngli to’q, lekin unutmaslik kerakki, tarbiyada ota-onaning ham, o’qituvchi-murabbiyning ham o’z o’rni bor. Mana, masalan,

o’quvchilar bilan suhbatlashganimda ularning dunyoqarashi, o’y-fikri,

orzu-niyatlari bilan qiziqaman. Ayrim to’kis oilada ulg’ayayotgan bolalar fikrini boqimandalik hissi egallab olgan. Ular kelajagini ota-onalari belgilab qo’yganini «faxr» bilan so’zlab berishadi.

Yuqorida biz farzandga g’amxo’rlik haqida so’z ochgandik. Ota-ona oila davrasida farzandiga «sen hech xavotir olma, uy-joy, avtomobil, nima kerak bo’lsa, mana, bizning zimmamizda» desa, bu aslo g’amxo’rlik emas. Yoki ba’zi ota-onalarni olaylik, ular farzandi bilan gaplashishga umuman vaqt topisha olmaydi. Bola ulardan mehr kutsa, qo’liga pul tutqazishadi.Bola bu telefonlardan qay maqsadda foydalanayapti, uning maxfiy kodlangan papkalarida nimalar saqlanayapti, ijtimoiy tarmoqlarda kimlar bilan do’st bo’layapti, internetda qanday saytlarga tashrif buyurayapti – bularning

barchasini nazorat qilish uchun ota-ona o’sha texnologiyani farzandidan ko’ra

yaxshiroq tushuna olishi kerak. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari taraqqiy etgani sari ulardan foydalanish, tushunishda farzandlarimizdan ortda qolsak, bilingki, ularni hen qachon nazorat qila olmaymiz. Ko’pgina ota-onalar

farzandlarining uyali aloqa vositasidan foydalanishlarini xavfsizlik nuqtayi

nazaridan deya izohlaydilaru undan dars vaqtida foydalanish mumkin emasligini uqtirishni unutib qo’yadilar.

Aytmoqchimanki, bolaga g’amxo’rlik qilaman deb, uning ma’naviy dunyoqarashiga salbiy ta’sir qilmaslik kerak. Ertaga u nainki ota-onasiga, balki jamiyat taraqqiyotiga yomon ta’sir etuvchi salbiy illatlarga ko’l urishi mumkin. Bunga yo’l qo’ymaslik uchun, avvalo, bolaning yurish-turishini kuzatib, unga to’g’ri tushuntirish va yo’nalishlar berish, farzandining ta’lim olishiga e’tibor qaratib, ilm-fan, ijodga mehr uyg’otish, tarbiyasi yo’lida maktab va mahalla bilan mustahkam hamkorlik o’rnatish talab etiladi. Eng muhimi, bolaning bo’sh vaqtini mazmunli o’tkazishiga yaqindan ko’maklashish lozim. Uning qiziqishlarini e’tiborga olgan holda, turli fan va sport to’garaklariga qatnashtirish, imkon bo’lsa, musiqa va san’atga oshno qilish maqsadga muvofiq. Bu yoshlarning ongini egallashga urinayotgan turli g’arazli kuchlarga qarshi eng yaxshi qalqon vazifasini o’taydi. Yosh niholga istagancha shakl berish mumkin bo’lganidek, bolada yoshligidan qiziqishni uyg’otish ham unchalik qiyinchilik tug’dirmaydi. Ota-onalar shu orqali farzandlari va ularning kelajagi uchun katta g’amxo’rlik qilgan bo’ladilar.

Tarbiya borasida qilingan bir xatoning ta’siri odamni bir umr ta’qib etishi mumkin. O’qituvchisiga hurmatsizlik bilan gapirayotgan bola ertaga ota-onasiga shu munosabatni qilmasligiga kim kafolat beradi?Aziz ota-onalar, hurmatli hamkasblar! Milliy an’ana va qadriyatlarimiz, hurmat, izzat tushunchalari hamda jamiki axloqiy fazilatlar bu yo’lda bizga yaxshi hamroh bo’lishi, shubhasiz.Farzand tarbiyasi juda murakkab va mas’uliyatli vazifa. Bu vazifa yurt taraqqiyoti, mamlakat kelajagiga daxldor ekanini sira yoddan chiqarmaslik kerak. Tarbiyada mana shu ikki olam uyg’unligi ta’minlansa, katta muvaffaqiyatlarga erishilishi ayni haqiqat.