10-bob. Narx siyosati

11.1-rasm. Firmaning sotish siyosati vazifalari 
Faqat 
bozorga 
ixtisoslashgan 
vositachi(taqsimot)ning 
kirib 
kelishi 
ayriboshlash jarayonini tubdan o‘zgartirib yuboradi. Ilgarigi ishlab chiqaruvchilar 
Sotish siyosatining 
vazifalari
Taqsimlash 
kanallarini 
boshqarish
taqsimlash kanalini 
shakllantirish
taqsimlash kanalini 
nazorat qilish
tovarlarni fizik 
joylashtirishni 
boshqarish
Omborga 
joylashtirish va 
tashishni 
rejalashtirish
tovarlarni 
joylashuvini tashkil 
etish va nazorat qilish

---

224 
endi zarur tovarlarni bir joyda sotishlari va ayni paytda o‘zlariga zarur tovarlarni 
xarid qilishlari mumkin edi. Ayirboshlash harakatlari soni kamaydi. Vositachilar 
o‘zlarining aloqalari, tajribasi, ixtisoslashuvi hamda faoliyatining ko‘lami bilan 
ishlab chiqaruvchi firmaga uning yolg‘iz o‘zi qila olishi mumkin bo‘lganidan ko‘ra 
ko‘proq narsa taklif etadi. Shu sababli ko‘pchilik ishlab chiqaruvchilar o‘z 
tovarlarini bozorga vositachilar orqali taklif etadilar. 
Taqsimot yo‘li aniq bir tovar yoki xizmatning ishlab chiqaruvchidan 
iste’molchi sari harakatida ularga bo‘lgan mulk egasi huquqini o‘ziga oladigan 
yoki boshqaga berishga yordam ko‘rsatadigan firmalar yoxud ayrim shaxslar 
majmuidan iboratdir. 
Boshqacha qilib aytganda, taqsimot yo‘li tovarning ishlab chiqaruvchidan 
iste’molchiga qarab harakat qiladigan yo‘lidir. Taqsimot yo‘lining tarkibiy qismlari 
bir qator vazifalarni bajaradi: 
•
tovar (xizmati)ni bir joydan boshqa joyga ko‘chishi; 
•
tovar (xizmati)ga yoki undan foydalanish uchun mulk egasi huquqini berish; 
•
undovchi faoliyat; 
•
tovarlar buyurtmasi; 
•
xavf-xatarni bo‘yniga olish; 
•
muzoqaralar olib borish; 
•
bozor ma’lumoti tahlili. 
Taqsimot yo‘lining jami vazifalariga uch umumiy xususiyat xos: ular taqchil 
resurslarni sarflaydi, ixtisoslashgan sharoitlarda gohida yaxshiroq bajarilishi 
mumkin, turli ishtirokchilar tomonidan amalga oshirilishi mumkin. Agar 
vazifalarning ko‘p qismi ishlab chiqaruvchi bajaradigan bo‘lsa, uning chiqimlari 
ortib ketadi, demak, mahsulot narxi ham baland bo‘ladi. Agar vazifani bajarsa, 
ishlab chiqaruvchi belgilangan narx pastroq bo‘ladi, chunki vositachi ishni tashkil 
etishga sarflangan xarajatlarni chiqarish uchun pul undiradi. 
Taqsimot kanalining asosiy funksiyalariga quyidagilar kiradi: 
•
axborot – bu marketing tadqiqotlari natijasida olingan ma’lumotlar va 
marketing muhiti to‘g‘risidagi axborotlarni o‘z ichiga oladi 

---

225 
•
siljitish – mahsulot taklifiga oid ishontiruvchi axborotlarni reklama va 
boshqa vositalar orqali tarqatish 
•
aloqa – kerakli xaridorlarni topish va ular bilan aloqa o‘rnatish 
•
muvofiqlashtirish – talab va taklifni bir-biriga moslashtirish 
•
muloqotlar – mahsulotni narxi, etkazib berish sharti va taklifning boshqa 
punktlari bo‘yicha muloqotlar o‘tkazish 
•
jismoniy taqsimlash – tovarni transportirovka qilish va saqlash 
•
moliyalashtirish – kanal faoliyatini ta’minldashga bog‘liq xarajatlarni 
koplash 
•
tavakkalchilik – mahsulotni sotib olib keyinchalik zarar bilan sotish. 
Birinchi besh funksiya shartnoma tuzish uchun xizmat qiladi, qolgan uchtasi 
esa shartnomani bajarish uchun xizmat qiladi. 
Taqsimot kanalining bosqichi - bu tovar va unga egalik huquqini pirovard 
xaridorga yaqinlashtirish yo‘lida u yoki bu ishni bajaradigan har qanday 
vositachidan iboratdir. Taqsimot kanalining quyidagi bosqichlari bor: