10-variant. Hisob-kitob markazlari ishining tashkil etilishi Hisob- kitob markazlari elektron tolov tizimiga ulangan tijorat banklari bilan belgilangan vaqt davomida alohida tarmoq orqali axborot almashish tartibida ish olib boradi. Elektron tolov tizimi boyicha ish kuni boshlanishidan banklarning ichki va tashqi vakillik hisobvaraqlarining qoldiqlari va oborotlari qiymatining mosligi tahlil qilingandan song banklarga tizimda ishlashga ruhsat etiladi. Fayllarni qabul qilish qayta ishlash va nazorat qilish, jonatish avtomatik rejimda seanslar boyicha amalga oshiriladi.
Banklardan kelgan har bir elektron fayl bir daqiqa interval bilan qayta ishlab turiladi. Kelgan har bir fayl ichki nazoratdan otkaziladi. Tekshiruvdan muvaffaqiyatli otgan fayl Hisob-kitoblar markazida qayta ishlashga ruhsat etiladi. Kelib tushgan tolov turiga qarab HKMda buxgalteriya provodkalari amalga oshiriladi. Lekin tekshiruv jarayonida biror bir yozuvida xato chiqsa ham fayl toligicha bankka qaytariladi.
Hisob-kitob markazida banklararo oborotlarni otkazish uchun bir qator hisobvaraqlar yuritiladi. Eng kop ishlatiladigan hisobvaraqlar hisob-kitoblar markazi balansining aktiv qismidagi 17400 va balansning passiv qismidagi joylashgan 27400 hisobvaraqlaridir. Bu ikkala hisobvaraqlar transit hisobvaraqlar bolib, 17400 hisobvaraq olinadigan banklararo oborotlarni, 27400 hisobvaraq tolanadigan banklararo oborotlarni hisobga olish uchun ishlatiladi. 17400 va 27400 hisobvaraqlar asosiy hisobvaraqlar bolib, ularning har biri bir nechtadan subhisobvaraqlarni oz ichiga oladi.
Hisob-kitoblar markazidan otadigan barcha tolovlarhudud ichidagi va hududlararo tolovlarga bolinadi.
Bir hudud ichida banklararo hisob-kitoblar bu- bir hisob-kitob markazida ochilgan vakillik hisobvaragiga ega bolgan banklar orasidagi hisob-kitoblardir. Hudud ichidagi banklararo hisobkitoblarni otkazish uchun 27416 balans hisobvaragI ajratilgan. 27416 hisobvaragining nomi “Bir hisob kitoblar Markazi ichidagi ozaro hisob-kitoblar” dir. Bu hisob-kitob markazida xizmat korsatadigan banklarning barcha elektron tolov hujjatlari 27416-balans hisobvaragida hamda tijorat banklarining vakillik hisobvaragida aks ettiriladi. Tijorat banklaridan elektron hujjatlarni qabul qilib olgan hisob-kitob markazi ularni banklar boyicha saralaydi. Bu hujjatlarning ozi alohida debet va kredit hujjatlariga bolinadi. Shundan keyin debet jujjatlari boyicha alohida, kredit hujjatlari boyicha alohida buxgalteriya yozuvlari otkaziladi. Debet hujjatlari boyicha dastlab quyidagi provodka otkaziladi.
Debet 27416
Kredit 21302 TB ‹‹A››
Bir vaqtning ozida quyidagi javob provodkasi otkaziladi.
Debet 21302 TB ‹‹B››
Kredit 27416
Bu ikki yozuv orqali biz 27416 hisobvaragining transit hisob varaq ekanligini va bir vaqtning ozida yopilishini korishimiz mumkin.
Hisob-ktob Markazlariga tijorat banklariga tushadigan hujjatlarning asosiy qismi kredit hujjatlaridir. Kredit hujjatlari boyicha ham hisob-kitob Markazlarida buxgalteriya yozuvlari otkazilib ular quyidagilardir.
Bir tijorat bankining vakillik hisobvaragida pul mablaglarining kopayishi boyicha:
Debet 21302 TB ‹‹A››
Kredit 27416
Ikkinchi tijorat bankining vakillik hisobvaragida pul mablaglarining kamayishi boyicha :
Debet 27416
Kredit 21302 ‹‹B››
Tijorat banklarining vakillik hisobvaragidan mablaglarni hisobdan chiqarish va vakillik hisobvaragiga mablaglarni otkazish har bir kelib tushgan yozuvning qayta ishlash jaaryoni bilan bir vaqtda amalga oshiriladi, shuning uchun barcha tolov hujjatlari bir vaqtning ozida 27416 hisobvaragining ham debeti ham krediti boyicha aks ettiriladi.
Bu hol har bir operatsiya boyicha va mos ravishda kun yakunlari boyicha 27416- hisobvaragining avtomatik ravishda yopilishiga olib keladi, yani hisobvaraq qoldigi nolga teng boladi 27416- hisob raqamining 0 ga yopilishi bir hisob-kitoblar Markaziga qarashli tijorat banklari ortasida hisob kitoblarning muvaffaqiyatli yakunlanganligini korsatadi.
Bir hudud ichidagi barcha tolovlar tijorat banklarining vakillik hisobvaragI boyicha chiqariladigan kochirmalarda 27416 — shaxsiy javob varaqda va hudud ichidagi otkazmalar jurnalida aks ettiriladi. Ularni kun oxirida majburiy tartibda beriladi. Hudud ichidagi banklararo hisob kitoblar taqqoslanmaydi, lekin ular boyicha hisob tuzib boriladi. Markaziy bankka beriladigan hisobot uchun hudud ichidagi tolovlar boyicha 606 — shakldagi tuzilgan hisobot Toshkent shahri axborotlashtirish bosh markaziga topshiriladi. Unda kun boyicha hisob-kitob markazidan otadigan hudud ichidagi debet va kredit oborotlarining umumiy summasi va soni korsatiladi.
