12-ma’ruza. Quduqlarni kompressor usulida o‘zlashtirish texnologiyasi Ma’ruza rejasi

12.2.-rasm. Yer usti va quduq usti jihozlari
. 
1-sementlovchi agregat; 2-ko‘pik shaklli suyuqliklarni uzatuvchi tizim; 3-ejektor; 4-manometr; 
5,6,7,8,13,15-zulfin; 9-bekitgich; 10-ko‘pik tashlash; 11-yig‘uvchi idish; 12-neft koni kollektori; 

---

14-ishlatish tizmasi; 16-ko‘pik uzatgich; 17-ejektorning teskari klapani; 18-havo uzatma; 19-
kompressor. 
Ejektorli qurilma shunday tugallanadiki, bunda teskari klapanda yoki qisqa 
quvurda yuqoridan pastga qarab yo‘naltirilgan bo‘ladi. 
Burg‘ilash qurilmasining kompressoridan foydalanilganda ejektorga 
siqilgan havo ichki diametri 25 mm.dan kichik bo‘lmagan rezina shlang yoki NKQ 
bilan tezda ochiladigan quvur uzatma yordamida uzatiladi.
Ko‘pik shaklli suyuqlikni ikki fazoda tayyorlash jarayoni to‘g‘ridan-to‘g‘ri 
quduqqa suyuqlikni haydash orqali amalga oshiriladi. 
Navbatdagi SFMni porsiyasi sementlash agregatining o‘lchov idishida suvga 
aralashtirib tayyorlanadi. 
1 m
3
suvga 1 kg.dan 

3 kg. gacha sulfanol, OP-3, OP-10 yoki SFM 
qo‘shiladi. 
Ejektorlardan foydalanib ko‘piklar yordamida qatlamdan oqimni 
chaqirishda quduq tubi zonasidagi bosimning qiymatini hosil qilishda (depressiyani) 
amaldagi kompressorlarning parametrlarini tanlash kerak bo‘ladi. 
Ko‘chma 
kompressorlarning 
qisilgan 
gazidan 
manba 
sifatida 
foydalanilganda R
q.t.
qatlamdagi bosimning kattaligiga bog‘liq holda ko‘piklarni 
to‘liq siklda quvurning orqa fazosidan quduqning ustiga chiqib kelguncha yoki 
qisman o‘zini haydab oqib chiqishi amalga oshiriladi. Eng so‘ngggi holatda 
ko‘piklar quvur oraliqlariga NKQning tizmasini boshmoqiga etguncha kerakli 
chuqurlikkacha haydaladi. 
Haydash jarayonining ikkala holatlarida ham ko‘piklarni ejektorga uzatishda 
ko‘pik hosil qiluvchi suyuqlikning qatlamdagi P
q.t.
bosimining boshlang‘ich 
qiymatini oldindan ta’minlash uchun doimiy aeratsiyalash ko‘rsatkichdan 
foydalaniladi. 
Ko‘chma kompressor qurilmalaridan foydalanilganda P
s
suyuqlikning 
bosimini tanlashda quduqqa tushiriladigan lift quduqlarini tushirish chuqurligini R
q.t.
qatlam bosimi bilan ta’minlashda uning aearatsiyalanish darajasi aniqlanadi, undan 
keyin esa nomogramma bo‘yicha topilgan aeratsiya darajasiga bog‘liq holda 

---

kompressorning turiga muvofiq R
s
suyuqlikning bosimi aniqlanadi. Agarda 
nomogramma bo‘yicha topilgan aeratsiyali darajasi kompressor jihozini katta 
bo‘lmagan qiymatdagi bosimini ta’minlay olmasa, u holda ko‘piklarni quduqqa 
qisman sikl bilan haydash amalga oshiriladi. 
NKQ, yer usti jihozlari, kompressor bilan ejektorni bog‘lanmasi va 
sementlash agregatlari bilan quvur uzatmasi yer usti jihozlari quduqqa 
tushirilgandan so‘ng gidravlik usulda 25 MPa gacha bosimda opressovka qilinadi. 
Bunda oldindan ejektorning qisqa quvurchasidan havo uzatgich ajratib qo‘yiladi. 
Otma havo uzatmasi havo haydash usulida kompressorning maksimal ishchi 
bosimiga opresovka qilinadi, undan keyin esa (15, 6, 7) zulfinlar ochiladi va (8, 5, 
13) zulfinlar esa yopiladi (12.2 -rasm). 
Sementlash agregatining nasosi yordamida ko‘piksimon suyuqlik ejektorga 
uzatiladi. Burg‘ilash qurilmasining kompressoridan yoki ko‘chma kompressor 
qurilmasidan foydalanib, quduqqa ko‘piksimon suyuqlik haydash jarayonida bosim 
berish to‘g‘risidagi ma’lumotlar esa yuqorida keltirilgan. 
Bundan so‘ng esa kompressordan ejektorga havo uzatiladi. Burg‘ilash 
qurilmasining kompressoridan foydalanilganda ejektorga kirishdagi havoning 
bosimi 0,7 MPadan 0,8 MPa chegarasigacha bo‘ladi. Ko‘chma kompressor 
qurilmasidan foydalanilganda ejektorga kirishdagi bosim quduqqa ko‘pikni 
haydashni boshlanishida ixtiyoriy holda 1-2 MPa va eng so‘nggida esa 2-6 MPa 
bo‘ladi. Havo bosimining ko‘rsatilgan qiymati suyuqlikning haydash bosimining 
kattaligidan va kompressorning turidan aniqlanadi. 
Hisobiy hajmdagi ko‘pik bilan quduq to‘ldirilgandan keyin quduqni ko‘pik 
bilan yuvishda (15) zulfin bekitiladi, (8) zulfin ochiladi va ko‘piklarni quvur uzatma 
(10) orqali ko‘pikni 1,5 soat davomida yig‘uvchi idishga o‘zi oqib chiqishi amalga 
oshiriladi. 
Neft va gaz oqimini quvurning orqa fazosidan kirib kelishi kuzatilsa, zulfin 
yopiladi (6) va quvur orqasi fazasidan ko‘pik siqib chiqarilgandan keyin zulfin (8) 
yopiladi, quvur uzatma (10) ajratiladi, uning o‘rniga quduq ustiga qo‘shish uchun 
bekitgich (9) o‘rnatiladi va zulfinlar (6, 7, 13) ochiladi, quduqning mahsuloti 

---

kollektorga yo‘naltiriladi. Ko‘chma kompressordan foydalanilganda 1,5 soat 
davomida ko‘pikni oqib chiqishi davomida neft yoki gazning oqimi bo‘lmaganda, 
ko‘pikni to‘liq o‘zi oqib chiqishi davom ettiriladi. 
Burg‘ilash qurilmasining kompressordan foydalanilgan sharoitda quduqqa 
birinchi sikldagi ko‘pik haydaladi, 1,5 soat davomida o‘zi oqib chiqishi amalga 
oshirilganda neft yoki gaz oqimi paydo bo‘lmasa, u holda ikkinchi sikl haydash 
tugallanadi va ko‘pikni o‘zi oqib chiqishi kutiladi. 
Agarda oqim olinmasa, u holda quvurdagi zulfin va quvur orqa tarafidagi 
zulfinlar ochiq holda qoldiriladi, quduqqa oqimning kelishi 36 saot davomida 
kutiladi. 
Agarda ko‘pik bilan qaytadan yuvish natija bermasa, quduqning tubi 
zonasida oqimni jadallashtirish uchun boshqa usullardagi ta’mir etish qo‘llaniladi. 
Quduqdan oqimni chaqirish bosh muhandis va bosh geologning tasdiqlangan 
rejasi asosida olib boriladi. Quduqlarni o‘zlashtirish jarayonida ishlarni 
ta’minlashda xodimlar va muhandislar to‘g‘ri olib borish qoidalari bo‘yicha 
o‘qitiladi.
Ishlab chiqarish xodimlarining har bir smenasi har bir operatsiyani aniq 
amalga oshirishda xavfsizlik choralari ko‘rsatmasidan o‘tkaziladi. 
Quduqning zonasida mexanikalarni joylashtirishda shamolning yo‘nalishi 
hisobga olinadi. 
Ob’ektlarning oraliqlari orasidagi masofa quyidagicha bo‘ladi. 
-
ko‘chma texnikadan quduqning ustigacha va qabul sig‘imigacha 
bo‘lgan masofa – 25 metrdan kichik emas; 
-
kompressordan boshqa agregatlargacha bo‘lgan masofa – 10 metrdan 
kichik; 
-
maishiy hujradan quduqning ustigacha bo‘lgan masofa – minoraning 
balandligidan 10 metr katta bo‘ladi. 
Havo uzatish uchun yon tomondagi qisqa quvurchada germetik bo‘lmagan 
teskari klapanda yoki teskari klapansiz ejektor bilan ishlash taqiqlanadi. Agarda 
havo harorati manfiy bo‘lganda ko‘piksimon suyuqlikni isitishda isituvchi jihozlar 

---

qo‘llaniladi. Havo uzatma yig‘ilgandan keyin diametri 5 mm.li po‘lat tross bilan 
xavfsizligi ta’minlanadi. Tross havo uzatmaga qisqich yordamida mahkamlanadi va 
undan 200 mm masofada joylashtiriladi. Trossning ikkinchi uchi barqaror 
(qo‘zg‘almaydigan) yakorga mahkamlanadi. 
Quduqdan to qabul sig‘imigacha bo‘lgan otma chizig‘i ichki diametri 50 
mm.dan kichik bo‘lmagan NKQlaridan yig‘iladi, quduqning yoniga esa yaqin 
ishonchli mahkamlanadi, burilish joylari va qabul sig‘imidagi qisqichlar yoki 
barqaror yakor yordamida mahkamlanadi. 
O‘ramlarni opressovka qilishda hamma odamlar xavfli zonadan tashqariga 
chiqariladi. Oqimni chaqirishning hamma jarayonlarida quduqning ustidan va 
to‘plovchi sig‘imdan 25 metrdan kichik oraliqdagi masofa ishlarni olib borish 
taqiqlanadi. 
Ko‘p tarmoqli burg‘ilashda guruhli o‘zlashtiriladigan quduqlarga havo 
uzatgichlar 
kollektorlarni 
o‘rashdan oldin amalga oshirish maqsadiga 
muvofiqdir.Havo uzatmaning uchi quduqlar guruhining markaziga keltiriladi va 
bekituvchi zulfin bilan jihozlanadi. Ejektorning umumiy ko‘rinishi -rasmda 
keltirilgan. Ikki fazali ko‘piklar uchun ko‘piksimon suyuqliklarni tayyorlash 
ko‘piklarni quduqqa haydash jarayonida to‘g‘ridan-to‘g‘ri amalga oshirilishi 
mumkin. 
Ko‘piklardan foydalanib qatlamdan oqimni chaqirishning texnologik 
parametrlari mavjud bo‘lgan kompressor jihozlar yordamida quduq tubidagi 
bosimning kattaligini talab qilingan qiymatidan kelib chiqib tanlanadi. Quduq tubi 
bosimini pasaytirishni kerakli qiymati quduq qurilishining geologik texnik 
sharoitlaridan va ishlatish tizmasining tashqi bosim ta’sirida pachoqlanishining 
ruxsat etilgan mustahkamligidan kelib chiqib aniqlanadi.