120. Бадиий гимнастикада ифодалилик

120. Бадиий гимнастикада ифодалилик.
Ifodalilik- bu musobaqalashuv mashaklarining mohiyatan maqsadga muvofiq tarzda emotsional boyitilganligidir.

Badiiy gimnatsikadagi ifodalanganlik – bu, yaxshi texnikada, harakatlarning to‘g‘ri maktabida, aylanishlar vaqtidagi yaxshi “amplom”da va sur’atda, zebolikda, hissiy mazmunning to‘liq ravshanligi paytida namoyon qilinadigan sifat. Texnik va ifodalanganlik o‘zaro yaqindan bog‘liq. Biomexanika jihatidan to‘g‘ri, ratsional ijro – ifodalanganlik tuziladigan zaruriy baza hisoblanadi (Spirin L.S. hammualiflari bilan, 1962; Dyachkov V.M., 1972; Korengberg V.B., 1972, 1981; Mamzin V.I., 1975; Smoldevskiy V.M. hammualiflari bilan, 1974, 1982, 1999; Gaverdovskiy YU.K., 1978, 2002). Mukammal bo‘lmagan texnika ishonchli, erkin harakat qilish, barcha diqqatni alohida elementlarni obrazli xal qilishga mujassamlashtirish, “dekorativ elementlarni” kiritilishi imkonini bermaydi. Harakat ko‘nikmasini avtomtaizmning ma’lum bir darajasigacha etkazish, ifodalanganlikning zaruriy sharti hisoblanadi. Shu tufayli, gap harakatlarni texnika jihatidan takomillashtirish va “ifodali harakat ko‘nikmasi” to‘g‘risida borganida, “harakat ko‘nikmasi”, ya’ni gimnastikachi ayolni harakatlarga ma’lum bir mazmunli, hissiy tusni berish qobiliyati to‘g‘risida gapirish maqsadga muvofiq. V.P.Tixonova (1985), F.Morel (1971), V.Kostrovitskaya (1976), T.S.Lisitskaya (1977, 1982, 1984), N.A.Ribalko (1982), L.A.Saveleva (1996), O.G.Rumba (2009), V.Yu.Sesina (2009) va boshqalarning fikriga ko‘ra “texnik” ifodalanganlikni xoreografiya tarbiya qiladi.

“Ifodalanganlik” va “hissiylik” tushunchalri o‘rtasida ham o‘zaro aloqa mavjud (Fravgopulo M.X., 1964; Spirin L.S. va b., 1962; Smirnov Yu.I. va b., 1985; Plexanova M.E., 2004; Terexina R.N. va b., 2008). Lug‘atdagi talqinga ko‘ra “hissiylik” – bu, hissiyotlarni ifodalash, “ifodalanganlik” - biron-bir narsani, jumladan hislarni ifodalovchi. SHuning uchun, “ifodalanganlik” ancha xajmli mazmunga ega va artistizmning mezoni hisoblanadi, deb tahmin qilish mumkin.

Bizning nazarimizda, S.I.Borisenkoning (2000) tadqiqotlari natijalari qiziqarli bo‘lib, ularda muallif, gimnastikadagi “ifodalanganlik” tushunchasining ikkita belgisini ajratgan:

- illyustrativ yoki harakatli ifodalanganlik (pozaning, imo-ishoraning, harakatning yo‘nalganligini aniq ko‘rsatadigan qo‘llar, oyoqlar, bosh, tana harakatlarining uyg‘unligi);

- hissiy ifodalanganlik (yuzining mimikasini, kayfiyatlarni, xarakterni, obrazni, musiqani).

Lekin, psixologiyadagi (D.Kun, 2005) ma’lumotlarga ko‘ra, hissiyot – bu, qo‘zg‘alishning o‘zgarishi va yuzining, imo-ishoralarining, pozasining va sub’ektiv hislarining mos ravishdagi ifodasi bilan tavsiflanadigan holat. SHuning uchun, aynan hissiyotlar harakatlarning ifodalanganligi darajasini belgilaydi va sportchi ayolning chiqishida tomoshabop samarani yaratadi, deb tahmin qilish mumkin.

Mutaxassislar, artistizmning tarkibiy qismi sifatida “erkin harakatni” ajratishadi, bu, S.I.Ojegov (1953) va V.I.Dal (1955) ning lug‘atlariga binoan “engillik”ni anglatadi.

Bizning nazarimizda, artistizmning ancha to‘la xajmli tushunchasi – “mohirlik” hisoblanadi, bu, texnik jihatdan mukammallikni, mohir – o‘z ishida mahoratning yuksak cho‘qqisiga erishgan odamni anglatadi.

Gimnastikada sport-texnik mahoratning hissiy ko‘rsatkichlari to‘g‘risida gap yuritilganida Yu.I.Smironov, I.N.Sharabanova (1985) quyidagi yakka ko‘rsatkichlarni belgilashgan:

- harakatlarning ekspressiyasini (harakatlarni musiqa bilan uyg‘unlashtirish va tomoshabinlar va hakamlarga hissiy ta’sir ko‘rsatish malakasi);

- kompozitsiyani zamonaviy modaga va ijro stiliga mosligini;

- artistizmni – harakatlarni “testosti” bilan bajarishni (ularga mimikalar, pantomima elementlari bilan mazmunli tus berish);

- badiiy usullarni qo‘llashni (burilishlar, “ohanglar o‘yini”, kontrast va nyuans, kutilmaganlik elementlari).