13-mavzu: Huquq normalari va funktsiyalari Reja

Axloq meyorlari

Ahloq meyorlari ham insonlarning o`zaro munosabatlarini tartibga soladigan meyorlardir. Ahloq meyorlari o`zaro munosabatlarda insonning hatti-harakat shakllarini belgilaydigan meyorlardir. Masalan, muhtoj bo`lgan odamga yordamdan qochmaslik, boshqalarning sha’ni va qadr-qiymatini hurmat qilish, boshqalarning hayoti, mulki va nomusiga ko`z tikmaslik, berilgan so`zga sodiq qolishni talab qilgan meyorlar ahloq meyorlaridir.

Ahloq meyorlarining talab va taqiqlariga zid hatti-harakat sodir qilganlarga nisbatan javobgarlik diniy meyorlarga zid hatti-harakatda bo`lgani kabi ma’naviydir. Yani uni ayiblash va past odam sifatida ko`rish shaklida namoyon bo`ladi. Inson muayyan bir ahloq meyoriga zid harakat qilganida jamiyat uni qoralaydi, ayiblaydi yoki past odam sifatida qaraydi, lekin uni bu meyorlarga muvofiq harakat qilishga majbur qila olmaydi. Muayyan shaxs jamiyatning ahloqiy qarashlariga to`g`ri kelmaydigan shaklda yashasa yoki boshqalarning sha’ni va qadr-qiymatiga jarohat yetkazadigan shaklda yomon so`zlar tarqatsa, g`iybat tarqatuvchi bo`lsa, taniganlar uni ayiblab, oxir-oqibat bu shaxs bilan munosabatlarini uzishlari mumkin. Ammo uni ahloq meyorlari talab qilgan shaklda yashashga yoki g`iybat qilmaslikka hech bir holatda davlat kuchi bilan majburlay olmaydilar.

Inson ahloq meyorlarining talab va taqiqlariga faqatgina jamiyatning u haqida yomon baho berishi, ayiblashi, past ko`rishi, lanatlashi va nihoyat munosabatlarni uzishidan qo`rqqani va o`zini tiygani darajasida rioya qiladi. Bu narsalarni e’tiborga olmaydigan, qadrlamaydigan, jamiyatning javobiga ahamiyat bermaydigan inson ahloq meyorlariga zid harakat qilaveradi. Demak ki, ahloq meyorlarini buzganda ham xuddi din meyorlarini buzgan kabi faqat ma’naviy javobgarlik kelib chiqqanligi, yani ahloq meyorlarining davlatni majburlash imkoniyati bilan ta’minlanmaganligi uchun bu meyorlar ijtimoiy munosabatlarni faol tartibga solishda etarli bo`lolmaydi.