13-мавзу: Ўта чўкувчан лёссли грунтларда барпо этиладиган пойдеворлар режа: Умумий маълумотлар

8.3. Ўта чўкувчан грунтларда пойдевор барпо этиш
Ўта чўкувчан грунтларнинг ҳисобий қаршилиги ва пойдевор ўлчамлари умумий қабул қилинган усуллар бўйича аниқланади. Ўта чўкувчан заминлар ҳисобининг зарурий шартларидан бири, уларни чегаравий ҳолатларнинг иккинчи гуруҳи бўйича деформацияларга текшириш бўлиб, бу шарт қуйидагича ифодаланади:

S= S_p + S_y  S_u , (10.5)

бу ерда S – иншоот заминдаги вертикал деформациялар йиғиндиси; S_p – табиий намликдаги замин грунтларнинг иншоотдан узатиладиган юк таъсиридаги чўкиши (қатламлаб йиғиш усули бўйича аниқланиши мумкин); Sy– қўшимча намланган грунтнинг ўта чўкиш миқдори; S_u – лойиҳаланадиган иншоот учун рухсат этилган чегаравий чўкиш.
Агар (10.5)–шарт таъминланмаса, ўта чўкишни олдини олиш бўйича махсус тадбирлар қўлланилади. Сув хўжалиги қурилиши объектларини барпо этишда бундай тадбирларга асосан қуйидагилар киради.
1. Иншоот заминидаги грунтларни олдиндан ҳўллаш (сувга тўйинтириш). Бу тадбир нафақат ўта чўкувчанликни, шунингдек грунтнинг сув ўтказиш қобилияти (фильтрация)ни ҳам камайтиради.
2. Грунтни механик усулларда зичлаштириш (сунъий асос ҳосил қилиш). Бунда асосан силлиқ ва муштли статик зичловчи машиналардан ва пневмозичловчилардан фойдаланилади.
3. Иншоотларда ўта чўкувчанликка чидамли конструкцияларни қўллаш, иншоот қисмларини деформация чоклари билан таъминлаш.
4. Ўта чўкиш содир бўладиган бошлангич даврларда вақтинчалик иншоотлардан (масалан, вақтинчалик каналлардан) фойдаланиш. Бунда асосий иншоотлар ўта чўкиш жараёни якунлангандан сўнг барпо этилади.
5. Ўта чўкувчан грунт қатламларини кесиб ўтувчи қозиқли пойдеворларни қўллаш (асосан акведуклар, консолли шаршаралар ва кўприкларни барпо этишда қўлланилади).
6. Портлатиш ёрдамида грунтнинг ўта чўкувчанлик хусусиятини камайтириш. Бунда сув остида портлатиш усули кўпроқ самара беради.
7. Аралаш усуллар ёрдамида грунтни зичлаш (масалан, грунтни олдиндан қўшимча намлаб, сўнгра уни механик усулларда зичлаштириш).
Ўта чўкувчанликни камайтириш ёки уни бутунлай бартараф этиш тадбирини танлашда уларнинг бир неча усулларини техник-иқтисодий нуқтаи назардан таққослаб, сўнгра якуний тўхтамга келинади. Шунингдек, мазкур масалани ҳал этишда, иншоот заминини сувдан ҳимояловчи махсус қурилмалардан (масалан, шпунтлардан) фойдаланиш имкониятларини ҳам инобатга олиш лозим.