14-mavzu. Iqtisodiy rivojlanishda pullik xizmatlar Reja

2-savol bayoni: So’nggi yillarda xizmatlar sohasi, jumladan, aholiga pullik xizmatlar ko’rsatish boshqa tarmoqlardagiga nisbatan barqaror rivojlanadi. Kapital sig’imi yuqori bo’lmagan va uncha murakkab bo’lmagan texnologiyalarni talab etuvchi xizmat sohasi tarmoqlarining nisbatan yuqoriroq sur’atlar bilan rivojlanishi natijasida bu soha ichida tarkibiy o’zgarishlar ro’y berdi. Bu sifat o’zgarishlari yo’nalishiga, shuningdek, davlatning bozor islohotlarini jadallashtirishga qaratilgan ko’p tomonlama iqtisodiy siyosati ham ta’sir ko’rsatadi. Davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish bo’yicha qonunlar va boshqa normativ hujjatlarning qabul qilinishi, bu jarayonlarning qonuniy o’tkazilishi, kichik va o’rta biznesni rivojlantirish, xorijiy investitsiyalarni iqtisodiyotga jalb qilish va xizmatlar sohalari savdo va umumiy ovqatlanishda, milliy xizmatda (moliya va kreditda) mamlakat hamda xorijiy firmalarning faoliyatini kuchaytirishning iqtisodiy mexanizmini yaratish bo’yicha katta ishlar qilindi. Xususiylashtirishning birinchi bosqichida maishiy xizmat ko’rsatish, savdo ob’ektlarining xususiylashtirilishi, ko’pgina transport korxonalarning aktsiyadorlik jamiyatlariga aylantirilishi xizmat ko’rsatish sohasi barcha tarmoqlarida xususiy kapitalning keng ishtirok etishini, bu sohaga bozor munosabatlarini keng joriy qilish va Raqobat muhitini yaratishni ta’minladi.
Raqobat xususiy va davlat korxonalari, mamlakat va xorijiy firmalar o’rtasida rivojlandi.
Ma’lumki, xizmatlar bozorining rivojlanishi talab va taklif mexanizmlari bilan chambarchas bog’langan.¹ Xizmatlarga talabning moddiy asosi bo’lib ishlab chiqarish sohasi hisoblanadi. Bu, o’z navbatida, qulay investitsiya muhitini talab etadi. Sanoat va qishloq xo’jaligidagi iqtisodiy o’sish xizmatlarga talab o’sishni keltirib chiqaradi. Iqtisodiy qonunlarga ko’ra, bozorda ma’lum bir vaqtda taklif etilgan xizmat yoki tovar ularga talab tug’ilishiga olib keladi. Bundan kelib chiqib aytish mumkinki, respublikada xizmatlar sohasi ular taklifiga bog’liq ravishda rivojlanib bormoqda. Masalan, ichki bozorimizda mobil telefon aloqasi xizmatiga talab bu xizmatni taklif etuvchi xorijiy firmalar paydo bo’lishi bilan yuzaga keldi. Keyingi yillarda taklif qilinayotgan xizmatlar doirasi va imkoniyati kengayishi bilan xizmatlarga talab keskin o’sdi. Respublikada xizmatlar sohasi rivojini o’rganish uchun ma’lum ko’rsatkichlar tizimidan foydalanildi. Bu ko’rsatkichlarni tahlil qilish xizmatlar sohasi rivojini xarakterlash imkonini beradi.
Ammo bu iqtisodiyot rivojlanishining samardorligini anglatmaydi, chunki moddiy ishlab chiqarish tarmoqlari hissasi pasayishi natijasida kelajakda xizmatlarga talab pasayishiga olib kelishi mumkin. Tarmoqlar bo’yicha aholi daromadlarining o’sish xizmati ko’rsatishi bilan band korxonalar rentabelligini belgilaydi.
6-jadval