15-savol “Demokratiya eksporti” nima? Uning xavfli jihatlarini yoritib bering

Mantiqiy savollar

15-savol

“Demokratiya eksporti” nima? Uning xavfli jihatlarini yoritib bering.

Demokratiya dunyodagi har bir davlat uchun alohida ko‘rinishga ega bo‘ladi, o‘ziga xos xususiyatlari, belgilari mavjud bo‘ladi. Demokratiyaning barcha davlatlar uchun qo‘llasa bo‘ladigan universal modeli bo‘lishi mantiqqa ziddir. Chunki har bir millatning dunyoqarashi, qadriyati, urf-odati ma’naviyati o‘ziga xos bo‘lib, alohida mentalitetiga egadir.

Demokratiyaga ta’rif beradigan bo‘lsak, yunonchadan olingan bo‘lib, demos-xalq, kratos-hokimiyat, xalq hokimiyati degan ma’noni anglatadi. Demokratiyani har kim o‘zicha talqin etadi va tatbiq etadi, ammo bir davlatning demokratik g’oyasini boshqa davlat ko‘r-ko‘rona bir xil andazada qabul qilishi noto‘g’ridir. Bu holat demokratiya eksporti deb ataladi. Bunda davlat siyosatida boshqa davlatning demokratik g’oyalarini eksport qilish, ya’ni o‘zida ko‘r-ko‘rona tatbiq etish boshqaruvda o‘zgalardan andoza olish, nusxa ko‘chirish mamlakatni tang ahvolga solib qo‘yadi. Rivojlangan davlatlarning amalda sinab ko‘rilgan yuksak farovonlikka eltuvchi demokratik g’oyalarini o‘zimizga moslashtirib, chuqur mulohazakorlik bilan ularni davlatimiz rivojida tatbiq etish o‘rinli bo‘ladi. Shu tobda O‘zbekiston Respublikasi birinchi prezidenti I. A. Karimovning ayrim kuchlarning muayyan davlatlardagi demokratik jarayonlarni sun’iy tezlatishga urinishlariga nisbatan “demokratiya eksporti” tushunchasi ishlatiladi. Ular demokratiyani mavjud barcha muammolarning davosi sifatida tortiq qilib, turli mamlakatlardagi demokratik jarayonlarni bir andazaga solishga urinmoqda. Vaholanki, ....barcha mamlakatlar uchun, ularga xos xususiyat va alomatlarni hisobga olgan holda, birdek mos keladigan yakkayu yagona – universal demokratiya modeli yo‘q va bo‘lishi mumkin emas deb aytgan jumlalarini esga olish o‘rinlidir.

Demokratiya eksportining xavfi sifatida shuni aytish mumkinki, agar demokratiyaning universal modeli eksport qilinadigan bo‘lsa, uning komunizmdan farqi qolmaydi. Komunizmni eksport qilish qanday oqibatlarga olib kelgani hammaga ma’lum. Demokratlashuv jarayonlarini sun’iy tezlatishga har qanday urinish aslida tabiiy, tadrijiy rivojlanishga inqilobiy zulm o‘tkazishni anglatadi va yasama, soxta demokratiyaning shakllanishiga olib keladi. Shu ma’noda hozirda urf bo‘lgan “rangli inqilob”larni ham boshqacha izoh bilan tushuntirib bo‘lmaydi.Demokratiya boshqa davlatlardan oddiygina o‘zlashtirish yoki nusxa ko‘chirish yoxud taqlid qilish orqali qaror toptirilmaydi. Balki u har qanday jamiyatning tabiiy rivojlanishi asosida shakllanadigan va takomillashadigan uzluksiz, tadrijiy jarayon hisoblanadi. Barcha xalqlarning ehtiyojlariga to‘la-to‘kis javob beradigan hammabop demokratiya modelining mavjudligi haqidagi fikr aslida demokratiya g’oyasini obro‘sizlantirayotgan puch g’oyadan boshqa narsa emas. Demak, demokratiyaning umume’tirof etilgan qadriyatlari hamda milliy qadriyatlar mushtarakligiga erishish demokratik islohotlardagi tadrijiylik va izchillikni kafolatlaydi.