16 м a V z u agrar munosabatlar: ijara haqi va renta

Agrar munosabatlar: ijara haqi va renta 
 
.
295 
maxsulotlari iste’molida 2% o’sishni keltirib chiqaradi. Bu daromad egiluvchanlik 
koifisienti 2 ni bildiradi ( = 02/ 10). Shunday qilib amerikaliklarning daromadlari 
oshgan sari qishloq xo’jaligi maxsulotlariga talab boshqa umumiy xizmat va 
maxsulotlarga nisbatan sekinroq o’sadi.
Talab qolib ketishining ikkinchi sababi bu aholining o’sishi. Aniq daromad 
darajasiga yetilgandan keyin iste’molchining oziq ovqat va tolaga bo’lgan istemoli 
nisbatan muqimlashadi. Bu keyingi talabdagi o’sish to’g’ridan to’g’ri 
iste’molchilar sonidagi o’sishga bog’liq. Ko’pchilik rivojlagan davlatlarda 
AQShda ham qishloq xo’jaligi maxsulotlariga talab aholi o’sish darajasiga 
taxminan teng darajada o’sadi. AQSh aholisining o’sishi tez bo’lmaganligi tufayli 
AQShda qishloq xo’jaligi maxsulotlariga talab qishloq xo’jaligi maxsulotlarining 
tez o’sishi bilan bir darajada ketmagan. 
6
 
Grafik ko’rinish. Qishloq xo’jaligi maxsulotlariga noelastik va sekin o’sayotgan 
talab va tez o’sib borayotgan taklif qishloq xo’jaligi maxsulotlari narxlari va 
daromadiga kuchli pastaytiruvchi bosim beradi. 31.5 rasmining ko’rsatishicha 
qishloq xo’jaligi maxsulortlarining taklifi yirik o’sishi talabdagi kichik o’sish bilan 
birga keladi. Talabning noelastikligi sababli bu kichik surilishlar qishloq xo’jaligi 
maxsulotlari narxidagi o’tkir pastayishlarning nisbatan kichik ishlab chiqarish 
bilan birga keladi. Shunday qilib xo’jalik daromadi pastayadi. Garafikda biz talab 
va taklifdagi o’sishdan oldin xo’jalik daromadi (0P1aQ1 to’g’ri to’rtburchagida 
xisoblangan) o’sishdan keyingi daromaddan ko’proq (0P2bQ2). Qishloq xo’jaligi 
maxsulotlariga noelastik talab tufayli bunday maxsulotlarga taklif talabga 
nisbatan xo’jaliklar daromadiga doimiy pastaytiruvchi bosimni tashkil etadi.
16.5 qishloq xo’jaligi narxlari va daromadining uzoq muddatli pasayishi. AQSh 
qishloq xo’jaligi maxsulotlariga talabning uzoq muddatli o’sishida (D1 dan D2 
ga) taklif o’sishi bilan teng ketmadi (S1 
dan 
S2ga) 
texnologik 
rivojlanish 
natijasida. Qishloq xo’jaligi talabi 
noelastik bo’lgani tufayli bu o’zgarishlar 
qishloq xo’jaligi narxlarini pasaytiradi 
(P1 dan P2ga) va xo’jalik daromadini 
qisqartiradi (0P1aQ1 dan 0P2bQ2 ga) 
shu vaqtning o’zida o’sib borayotgan 
ishlab chiqarish faqatgina sekin bo’ladi 
(Q1 dan Q2ga).
Oqibatlar. Talab va taklifning vaqt 
bilan o’zgarishlarining faktik oqibatlari 
sof raqobat modeli tomonidan bashorat qilingan. Ko’rsatib o’tilgan taklif va talab 
6
Campbell R. McConnell, Stanley L. Brue
Economics 301 б

---