17. Birliklar va o’lchamlarni belgilash hamda yozish qoidalari

17. Birliklar va o’lchamlarni belgilash hamda yozish qoidalari.

Kattaliklarning birliklarini belgilash va yozishda standartlar asosida me’yorlangan tartib va qoidalar mavjud. Bu qoidalar va tartiblar O‘zDSt 8.012:2004 “O‘lchovlar birligini ta’minlash davlat tizimi. Kattaliklar birliklari” nomli standartda atroflicha yoritilgan.

Birliklarni ifodalash uchun maxsus harflar yoki belgilardan foydalanish mumkin – A, Vt, % va hokazolar.

Birlikni ifodalovchi harf to‘g‘ri shrift bilan yoziladi. Qisqartirish maqsadida nuqtadan foydalanishga ro‘xsat etilmaydi.

Birlik belgisini kattalikning son qiymatidan keyin, u bilan bir qatorda, keyingisini o‘tkazmay ifodalanadi. Son qiymatining oxirgi raqami bilan belgini bir probel oralig‘ida yoziladi.

79. O’lchash va o’lchash usullari.

O’lchash – fizik kattaliklarning qiymatlarini maxsus tеxnik vocitalar yordamida tajriba usuli bilan topishdir.

O’lchanayotgan kattalikning son qiymati 2 qil usulda topiladi:

1. Bеvosita o’lchash usuli

2. Bilvosita o’lchash usuli

Bеvosita o’lchash dеb shunday o’lchashga aytiladiki, unda o’lchanayotgan kattalikning izlanayotgan qiymati tajriba ma'lumotlaridan bеvosita aniqlanadi. Masalan: T, R, Е, va hokazo.

Bilvosita o’lchash dеb shunday o’lchashga aytiladiki, unda o’lchash natijasini o’lchanayotgan kattalik bilan ma'lum munosabat yordamida boqlangan kattaliklarni bilvosita o’lchashga asoslangan bo’ladi.

O’lchashlar asosan 2 ga bo’linadi:

1. 
   Absolyut o’lchash
   
2. 
   Nisbiy o’lchash
   

Bitta yoki bir nеcha asosiy kattaliklarni fizik konstantalar qiymatlaridan foydalanib yoki foydalanmasdan bеvosita o’lchash absolyut o’lchash dеb ataladi.

Biror kattalikning shu ismli birlik rolini o’ynayotgan kattalikka nisbatini o’lchash yoki kattalikni shu ismli birlik kattalik dеb qabul qilingan kattalik bo’yicha o’lchash nisbiy o’lchash dеb ataladi.

123. Qanday o’lchash vositasi etalon deb yuritiladi?

Etalon (frans. — namuna) — biror narsaning ideal namunasi, oʻlchovi yoki turi (tipi); fan va texnikaning muayyan taraqqiyot darajasida eng yuqori aniqlikka erishilgan oʻlchov birliklarini qayta tiklash, saklash va tarqatish uchun xizmat qiladigan namuna oʻlchovlar hamda oʻlchash asboblari. Har qanday buyum yoki oʻlchash natijasi etalonga solishtiriladi. Etalon birlamchi, ikkilamchi, maxsus, davlat etalonlari, etalon guvoh, solishtirma etalon, ishchi etalon, etalon nusxalarga boʻlinadi.

Metrologik o'lchash asboblari etalon deb ataladi.