17-Mavzu: Orqa miya tuzilishi. Orqa miya o’tkazuvchi tizimi. Reja Orqa miya tuzilishi. Orqa miya pardalari

Nerv sistemasining parasimpatik qismi
Parasimpatik nerv - ko’z qorachig’ini siqib toraytiradi, so’lak bezlari ishini kuchaytiradi, yurak qisqarishi kuchini pasaytiradi, ichak harakatini oshiradi, ya'ni ichakning bo’shashiga yordam beradi, o’pka bironxlarini toraytiradi.
Organizimning normal funktsiyasi mana shu ikkala, ya'ni simpatik va parasimpatik nerv sistemasi ham jihatligi natijasida amalga oshiriladi, ya'ni bosh miyaning po’stlog’i bilan idora qilinadi.
Simpatik qismining markazi - orqa miyaning birinchi ko’krak segmenti bilan uchinchi bel segmenti orasidagi kulrang moddaning yonbosh shoxlarida joylashgan.
Parasimpatik qismning - markazi bosh miyaning o’rta, uzunchoq miya bo’lagidan va orqa miyaning dumg’oza qismidan chiqadi. Shuning uchun parasimpatik nerv bosh va orqa miya qismlaridan iborat.
Bu sistema yuqorida ko’rsatilganidek (chizmada) bosh miyaning III-V-VII-IX-X nerv parasimpatik o’zaklaridan (yadro) boshlanib, 3- nerv tarkibida ko’z soxasiga (hattoki korachiqqacha uni torytiradi), 5-nerv orqali kalla, yuz-jag sohallariga tarqaladi, 7-nerv orqali yuz, lunj, quloq sohalisiga, 9-nerv orqali til, halqum sohalariga tarqaladi. 10-nerv orqali esa tanamizning ko’p joylariga, bosh bo’yin, ko’krak, qorin, hattoki chanoq azolarigaacha borib tarqaladi.
1) Vegetatev nerv sistemasida quyidagi asoaiy operasiya-muolajalar o’tkaziladi: Veshnevskiy usulidagi vago-simpatik blokadalar bo’yinda, ko’krak va qorin sohalarida o’tkazilganda (og`riq qoldirish uchun, katta operaiyalardan oldin) vegetative, ayniqsa simpatik tugun va nervlar atrofiga novakain (0,2-2%) qo’yish bilan bajariladi.
2) Vagotomiya - operasiyasi esa boshqa yo’l qolmaganda meda yasini yo`qotishda ishlatiladi. Buning uchun loporatomiya qilib, meda yopilgach, uning ko’rdal qismi (diafragmaga yaqin qismi) ochilib, davridagi vagus nerv to’ilib, uning bir yoki bir necha shoxi kesib (tomir) qoshiladi, bunda vagus orqali shira ishlash susaytiriladi va yara tuzalishadi olib keladi, lekin vagotomiyadan sung meda muskullari bo’shatib ovqat meladi, qolib ketib, yomon asoratlar bo’lishi ham munkun. 
3) Simpatektomiya- malum bir azoga arteriya qoni ham borishi natijasida azo faoliyati buzilsa, bir necha (2-3) simpatik tugunni olib tashlashga aytiladi. Bunda azoga boruvchi nerv tugunlari olib tashlangach, azoga boruvchi qon tomir kengayib, azoning ovqatlanishi tiklanib, azo faoliyati yaxshilanishga erishiladi. 
Nerv sistemasi parasimpatik qismining markazlari orqa miyaning yuqorigi dumg`aza qismida (2-4 dumg`aza segmentida), uzunchoq va o`rta miyada joylashgan. Orqa miyadan chiqadigan qismi orqa miya nervlari bilan birga chiqib, tos nervini hosil qiladi. Bu nerv tos bo`shlig`idagi organlarning silliq muskullarini, siydik ayirish va jinsiy organlarni, ichakning pastki midagi bezlarni ta`minlaydi. Uzunchoq miyadan chiqqan qismi adashgan nerv bo`lib, tugundan oldingi tolalari bo`yinga, ko`krak va qorin bo`shliqlariga tarmoqlanadi. Adashgan nerv tolalari qalqonsimon, qalqon oldi, bo`qoq bezlarini, yurak, bronxlar, o`pkalarni, qizilo`ngach, oshqozonni, ichaklarlning ko`p qismini, me`da osti bezi, jigar va buyrakni ta`minlaydi. Ikkinchi neyronning tolasi shu yerdan boshlanib, shu organlarni ta`minlaydi.
O`pta miyadan chiqqdan parasimpatik nervlar ko`z qorachig`ini toraytiruvchi muskullarni va ko`zning kipriksimon muskullarini ta`minlaydi.
Barcha ichki organlar simpatik, parasimpatik nerv tolalari bilan ta`minlangan. Simpatik va parasimpatik nerv tolalari bir-biriga uyg`unlashgan holda ichki organlarning bir me`yorda funktsiyalanishini boshqaradi. Masalan, simpatik nerv ta`sirida yurakning qisqarishi tezlashsa, parasimpatik nerv tolasidan kelgan impul’slar ta`sirida sekinlashadi. Aksincha, parasimpatik nerv ta`sirida sekinlashsa, simpatik nerv tolasidan kelgan impul’slar ta`sirida tezlashadi.